Ενεστώτας
και παρατατικός ενεργητικής και μέσης
φωνής
Λίγα
είναι τα ενρινόληκτα και υγρόληκτα
ρήματα
που
σχηματίζουν τον ενεστώτα και τον
παρατατικό
από
το ρηματικό θέμα χωρίς αλλαγές.
π.χ.
γέμ-ω, νέμ-ω, τρέμ-ω, πέν-ομαι, σθέν-ω (έχω δύναμη),
γέμ-ω, νέμ-ω, τρέμ-ω, πέν-ομαι, σθέν-ω (έχω δύναμη),
στέν-ω (στενάζω), ὠδίν-ω (κοιλοπονώ),
(ἐ)θέλ-ω,ἐπιμέλ-ομαι, μέλ-ει (απρόσωπο,
= υπάρχει φροντίδα),
βούλ-ομαι, δέρ-ω, στέρ-ομαι, φέρ-ω κ.ά.
Τα
περισσότερα σχηματίζουν τον ενεστώτα
και
τον παρατατικό από το ρηματικό θέμα,
αφού
πρώτα πάρει στο τέλος του το χρονικό
πρόσφυμα j.
Έτσι
παρατηρούνται οι εξής αλλαγές,
ανάλογα
με το ρηματικό χαρακτήρα:
1
Αν
ο ρηματικός χαρακτήρας είναι λ,
τότε
το πρόσφυμα j αφομοιώνεται
προς αυτό,
κι
έτσι τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα
και
τον παρατατικό έχουν λλθ.
ἀγγελ-
> ἀγγελ-j-ω
> ἀγγέλλ-ω
- ἤγγελλ-ον
θ. σφαλ- > σφάλ-j-ω > σφάλλ-ω - ἔσφαλλ-ον
θ. σφαλ- > σφάλ-j-ω > σφάλλ-ω - ἔσφαλλ-ον
π.χ
ενεστώτας
|
ἀγγέλλ- ω
|
|
ἀγγέλλ- εις
|
|
ἀγγέλλ- ει
|
|
ἀγγέλλ- ομεν
|
|
ἀγγέλλ- ετε
|
|
ἀγγέλλ- ουσιν
|
|
ἤγγελλ- ον
|
|
ἤγγελλ- ες
|
|
ἤγγελλ- ε
|
|
ἠγγέλλ- ομεν
|
|
ἠγγέλλ- ετε
|
|
ἤγγελλ- ον
|
2.Αν
ο ρηματικός χαρακτήρας είναι νή ρ και
υπάρχει
πριν από αυτό φωνήεν α,
τότε
το πρόσφυμα j υπερπηδά
το χαρακτήρα ν ή ρ
και
αποτελεί με το φωνήεν ατο
δίφθογγο αι· έτσι,
τα
ρήματα αυτά λήγουν σε -αίνω ή
-αίρω:
θ. φαν- > φαν-j-ω > φαίν-ω, ἔφαιν-ον
> φαίν-ομαι, ἐφαιν-όμην
θ. ἀρ- > ἄρ-j-ω > αἴρ-ω, ᾖρ-ον
> αἴρ-ομαι, ᾐρ-όμην
θ. φαν- > φαν-j-ω > φαίν-ω, ἔφαιν-ον
> φαίν-ομαι, ἐφαιν-όμην
θ. ἀρ- > ἄρ-j-ω > αἴρ-ω, ᾖρ-ον
> αἴρ-ομαι, ᾐρ-όμην
|
φαίν- ω
|
|
φαίν- εις
|
|
φαίν- ει
|
|
φαίν- ομεν
|
|
φαίν- ετε
|
|
φαίν- ουσιν
|
Παρατατικός
|
ἔ-φαιν-ον
|
|
ἔ-φαιν-ες
|
|
ἔ-φαιν-ε
|
|
ἐ-φαίν-ομεν
|
|
ἐ-φαίν-ετε
|
|
ἔ-φαιν-ον
|
3.Αν
ο ρηματικός χαρακτήρας είναι ν ή ρ και
υπάρχουν
πριν από αυτό τα φωνήεντα ε ή ῐ ή ῠ,
τότε
το πρόσφυμα j αφομοιώνεται
προς το χαρακτήρα ν ή ρ·
στη συνέχεια το διπλό ν ή ρ απλοποιείται
στη συνέχεια το διπλό ν ή ρ απλοποιείται
και
το προηγούμενο φωνήεν εκτείνεται
αναπληρωματικά,
δηλ.
το ε σε ει,
το ῐ σε ῑ και
το ῠ σε ῡ.
Έτσι, τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα λήγουν σε
-είνω, -είρω, -ῑ΄νω, -ῑ΄ρω, ῡ΄νω, -ῡ΄ρω:
Έτσι, τα ρήματα αυτά στον ενεστώτα λήγουν σε
-είνω, -είρω, -ῑ΄νω, -ῑ΄ρω, ῡ΄νω, -ῡ΄ρω:
θ. κτεν- > κτέν-j-ω > κτέννω > κτείνω, ἔκτειν-ον
θ. φθερ- > φθέρ-j-ω > φθέρρω > φθείρω, ἔφθειρ-ον
θ. κρῐν- > κρῐν-j-ω > κρῐ΄νν-ω > κρῑ΄ν-ω, ἔκρῑν-ον
θ. οἰκτῐρ- > οἰκτῐ΄ρ-j-ω > οἰκτῐ΄ρρ-ω > οἰκτῑ΄ρω, ὤκτῑρ-ον
θ. πλῠν- > πλῠν-j-ω > πλῠ΄ννω > πλῡ΄νω, ἔπλῡν-ον
θ. σῠρ- > σῠρ-j-ω > σῠ΄ρρω > σῡ΄ρω, ἔσῡρ-ον
σῡ΄ρ-ομαι, ἐ-σῡρ-όμην
Με το ίδιο τρόπο σχηματίζονται και τα ρ. τείνω, ἐγείρω,
σπείρω,
κλῑ΄νω, ἀμῡ΄νω, ἡδῡ΄νω, ὁμαλῡ΄νω,
ὀξῡ΄νω,
ταχῡ΄νω, ὀδῡ΄ρομαι, ὀλοφῡ΄ρομαι.
|
κτείν- ω
|
|
κτείν- εις
|
|
κτείν- ει
|
|
κτείν- ομεν
|
|
κτείν- ετε
|
|
κτείν- ουσιν
|
Παρατατικός
|
ἔ-κτειν-ον
|
|
ἔ-κτειν-ες
|
|
ἔ-κτειν-ε
|
|
ἐ-κτείν-ομεν
|
|
ἐ-κτείν-ετε
|
|
ἔ-κτειν-ον
|
Ενεργητικός
και μέσος μέλλοντας
|
Ο
ενεργητικός και μέσος
μέλλοντας
των ενρινόληκτων και υγρόληκτων
σχηματίζεται
από το ρηματικό θέμα και με τις
καταλήξεις
-ῶ και
-οῦμαι, π.χ.
ἀμύνω > ἀμυνῶ, ἀμυνοῦμαι, σφάλλω > σφαλῶ, σφαλοῦμαι σημαίνω > σημανῶ, σημανοῦμαι |
Ενεργητικός
και μέσος αόριστος α
Αρχικά
ο ενεργητικός και μέσος αόριστος α' τωνενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων
σχηματίστηκε σε -σα και -σάμην, όπως
στα φωνηεντόληκτα· όμως ο χρονικός
χαρακτήρας σαφομοιώθηκε με το προηγούμενό
του ένρινο ή υγρό και στη συνέχεια έγινε απλοποίηση
των δύο όμοιων συμφώνων και αντέκταση
του προηγούμενου φωνήεντος,
δηλαδή του ᾰ σε η (ή σε ᾱ, αν προηγείται ε ή ι ή ρ),
του ε σε ει, του ῐ σε ῑ
και του ῠ σε ῡ, π.χ.
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
αρχικός τύπος
|
με αφομοίωση
|
με απλοποίηση
|
με αντέκταση
|
με αντέκταση
|
|
ενεργητικός
|
μέσος
|
|||||
|
φαίνω
|
φᾰν
|
ἔ-φαν-σα
|
ἔ-φᾰν-να
|
ἔ-φᾰν-α
|
ἔ-φην-α
|
ἐ-φην-άμην
|
|
λειαίνω
|
λεᾰν
|
ἐ-λέᾰν-σα
|
ἐ-λέᾰν-να
|
ἐ-λέᾰν-α
|
ἐ-λέᾱν-α
|
|
|
ὑγιαίνω
|
ὑγιᾰν
|
ὑγίᾰν-σα
|
ὑγίᾰν-να
|
ὑγίᾰν-α
|
ὑγίᾱν-α
|
|
|
μαραίνω
|
μαρᾰν
|
ἐ-μάρᾰν-σα
|
ἐ-μάρᾰν-να
|
ἐ-μάρᾰν-α
|
ἐ-μάρᾱν-α
|
|
|
καθαίρω
|
καθᾰρ
|
ἐ-κάθᾰρ-σα
|
ἐ-κάθᾰρ-ρα
|
ἐ-κάθᾰρ-α
|
ἐ-κάθηρ-α
|
ἐ-καθηρ-άμην
|
|
ἀγγέλλω
|
ἀγγελ
|
ἤ-γγελ-σα
|
ἤ-γγελ-λα
|
ἤ-γγελ-α
|
ἤ-γγειλ-α
|
ἠ-γγειλ-άμην
|
|
νέμω
|
νεμ
|
ἔ-νεμ-σα
|
ἔ-νεμ-μα
|
ἔ-νεμ-α
|
ἔ-νειμ-α
|
ἐ-νειμ-άμην
|
|
μένω
|
μεν-
|
ἔ-μεν-σα
|
ἔ-μεν-να
|
ἔ-μεν-α
|
ἔ-μειν-α
|
|
|
κρίνω
|
κρῐν
|
ἔ-κρῐν-σα
|
ἔ-κρῐν-να
|
ἔ-κρῐν-α
|
ἔ-κρῑν-α
|
ἐ-κρῑν-άμην
|
|
ἀμύνω
|
ἀμῠν
|
ἤ-μῠν-σα
|
ἤ-μῠν-να
|
ἤ-μῠν-α
|
ἤ-μῡν-α
|
ἠ-μῡν-άμην
|
Μετά τις παραπάνω αλλαγές ο ενεργητικός και
μέσος
αόριστος των ενρινόληκτων και υγρόληκτων
σχηματίζεται
με το μετασχηματισμένο θέμα και
με
τις καταλήξεις των φωνηεντόληκτων,
χωρίς
βέβαια το χρονικό χαρακτήρα σ.
Κλίνεται
ως εξής:
|
οριστική
|
υποτακτική
|
ευκτική
|
προστακτική
|
απαρέμφατο
|
μετοχή
|
|
ενεργητική
|
|||||
|
ἔ-νειμ-α
ἔ-νειμ-ας ἔ-νειμ-ε ἐ-νείμ-αμεν ἔ-νείμ-ατε ἔ-νειμ-αν |
νείμ-ω
νείμ-ῃς νείμ-ῃ νείμ-ωμεν νείμ-ητε νείμ-ωσι |
νείμ-αιμι
νείμ-αις νείμ-αι νείμ-αιμεν νείμ-αιτε νείμ-αιεν |
νεῖμ-ον νειμ-άτω νείμ-ατε νειμ-άντων (-άτωσαν) |
νεῖμαι
|
νείμ-ας
νείμ-ασα νεῖμ-αν |
|
μέση
|
|||||
|
ἐ-νειμ-άμην
ἐ-νείμ-ω ἐ-νείμ-ατο ἐ-νειμ-άμεθα ἐ-νείμ-ασθε ἐ-νείμ-αντο |
νείμ-ωμαι
νείμ-ῃ νείμ-ηται νειμ-ώμεθα νείμ-ησθε νείμ-ωνται |
νειμ-αίμην
νείμ-αιο νείμ-αιτο νειμ-αίμεθα νείμ-αισθε νείμ-αιντο |
νεῖμ-αι νειμ-άσθω νείμ-ασθε νειμ-άσθων (-άσθωσαν) |
νείμ-ασθαι
|
νειμ-άμενος
νειμ-αμένη νειμ-άμενον |
ενεργητικής φωνής
Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος των ενρινόληκτων
και υγρόληκτων ρημάτων της ενεργητικής φωνής σχηματίζεται
με το χρονικό χαρακτήρα κ, όπως και τα φωνηεντόληκτα.
Το λ και το ρ μπροστά από το χρονικό χαρακτήρα κ μένουν
αμετάβλητα, ενώ το ν τρέπεται σε γ.
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
παρακείμενος
|
υπερσυντέλικος
|
φαινόμενο
|
|
ἀγγέλλω
|
ἀγγελ
|
ἤ-γγελ-κα
|
ἤ-γγέλ-κειν
|
αμετάβλητο
|
|
αἴρω
|
ἀρ
|
ἦρ-κα
|
ἤρ-κειν
|
αμετάβλητο
|
|
φαίνω
|
φᾰν
|
πέφαγ-κα
|
ἔ-πε-φάγ-κειν
|
τροπή
του ν σε γ
|
Ο παθητικός μέλλοντας α' και ο παθητικός αόριστος α' των
ενρινόληκτων και υγρόληκτων ρημάτων σχηματίζονται
κανονικά σε -θήσομαι και -θην, όπως στα φωνηεντόληκτα,
χωρίς μεταβολή του ρηματικού τους χαρακτήρα:
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
παρακείμενος
|
υπερσυντέλικος
|
|
μιαίνω
|
μιαν
|
μιαν-θήσομαι
|
ἐ-μιάν-θην
|
|
ἀγγέλλω
|
ἀγγελ
|
ἀ-γγελ-θήσομαι
|
ἠ-γγέλ-θην
|
|
αἴρω
|
ἀρ
|
ἀρ-θήσομαι
|
ἤρ-θην
|
Παρακείμενος
και υπερσυντέλικος υγρόληκτων ρημάτων
μέσης φωνής
Ο
παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της
μέσης φωνής των
υγρόληκτων
ρημάτων σχηματίζονται κανονικά σε -μαι,
-σαι, -ται..
.
και -μην, -σο, -το... όπως στα φωνηεντόληκτα.
Οι ρηματικοί
χαρακτήρες λκαι ρ μπροστά
από τις καταλήξεις μένουν
αμετάβλητοι:
ἤγγελ-μαι, ἠγγέλ-μην
κε-κάθαρ-μαι, ἐ-κε-καθάρ-μην
ἤγγελ-μαι, ἠγγέλ-μην
κε-κάθαρ-μαι, ἐ-κε-καθάρ-μην
Ο παρακείμενος και ο υπερσυντέλικος της μέσης
φωνής των ενρινόληκτων ρημάτων σχηματίζονται
κανονικά σε -μαι, -σαι, -ται... και -μην, -σο, -το...
όπως στα φωνηεντόληκτα. Ο ρηματικός χαρακτήρας νμπροστά
από μ των καταλήξεων σε άλλα ρήματα
αφομοιώνεται κανονικά με αυτό και σε άλλα τρέπεται σε σ:
Παρακείμενος και υπερσυντέλικος ενρινόληκτων μέσης φωνής
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
παρακείμενος
|
παρακείμενος
με αφομοίωση |
υπερσυντέλικος
|
υπερσυντέλικος
με αφομοίωση |
|
παρ-οξύν-ομαι
|
παρ-οξυν-
|
παρ-ώξυν-μαι
|
παρ-ώξυμ-μαι
|
παρ-ωξύν-μην
|
παρ-ωξύμ-μην
|
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
παρακείμενος
|
παρακείμενος
με τροπή |
υπερσυντέλικος
|
υπερσυντέλικος
με τροπή |
|
φαίνομαι
|
φαν
|
πέ-φαν-μαι
|
πέ-φασ-μαι
|
ἐ-πεφάν-μην
|
ἐ-πεφάσ-μην
|
Παρατηρήσεις
α)
Τα
ρήματα κλίνω, κρίνω και πλύνω αποβάλλουν
το
ρηματικό χαρακτήρα ν στον
ενεργητικό
και
μέσο παρακείμενο και υπερσυντέλικο,
στον
παθητικό μέλλοντα α' και παθητικό αόριστο
α'.
Οι
αρχικοί χρόνοι των ρημάτων σχηματίζονται
ως εξής:
|
Ενερ.
|
Εν.
|
κλίνω
|
κρίνω
|
πλύνω
|
|
Παρτ.
|
ἔκλινον
|
ἔκρινον
|
ἔπλυνον
|
|
|
Μελ.
|
κλινῶ
|
κρινῶ
|
πλυνῶ
|
|
|
Αόρ.
|
ἔκλινα
|
ἔκρινα
|
ἔπλυνα
|
|
|
Πρκ.
|
κέκλικα
|
κέκρικα
|
πέπλυκα
|
|
|
Υπρ.
|
ἐκεκλίκειν
|
ἐκεκρίκειν
|
ἐπεπλύκειν
|
|
|
Μέση
|
Εν.
|
κλίνομαι
|
κρίνομαι
|
πλύνομαι
|
|
Πρτ.
|
ἐκλινόμην
|
ἐκρινόμην
|
ἐπλυνόμην
|
|
|
Μελ.
|
κλινοῦμαι
|
κρινοῦμαι
|
πλυνοῦμαι
|
|
|
Αόρ.
|
ἐκλινάμην
|
ἐκρινάμην
|
ἐπλυνάμην
|
|
|
Πρκ.
|
κέκλιμαι
|
κέκριμαι
|
πέπλυμαι
|
|
|
Υπρ.
|
ἐκεκλίμην
|
ἐκεκρίμην
|
ἐπεπλύμην
|
|
|
Παθητική
|
Μελ.
α'
|
κλιθήσομαι
|
κριθήσομαι
|
πληθήσομαι
|
|
Αόρ.
α΄
|
ἐκλίθην
|
ἐκρίθην
|
ἐπλύθην
|
β)
Όσα
ενρινόληκτα και υγρόληκτα ρήματα έχουν
μονοσύλλαβο
ρηματικό θέμα με φωνήεν ε σ' αυτό,
τρέπουν
το ε σε ᾰ στον ενεργητικό
παρακείμενο
και
υπερσυντέλικο 'και στον μέσο παρακείμενο
και
υπερσυντέλικο:
|
Ενεστώτας
|
θέμα
|
πρκ εν.
|
υπρ. εν.
|
πρκ μέσης
|
υπρ. μέσης
|
|
σπείρω
|
σπερ
|
ἔ-σπαρ-κα
|
ἐ-σπάρ-κειν
|
ἔ-σπαρ-μαι
|
ἐ-σπάρ-μην
|
|
στέλλω
|
στελ
|
ἔ-σταλ-κα
|
ἐ-στάλ-κειν
|
ἔ-σταλ-μαι
|
ἐ-στάλ-μην
|
|
φθείρω
|
φθερ
|
ἔ-φθαρ-κα
|
ἐ-φθάρ-κειν
|
ἔ-φθαρ-μαι
|
ἐ-φθάρ-μην
|
γ)
Το
ρήμα τείνω (θ. τεν-) σχηματίζει τον
παρακείμενο
και
τον υπερσυντέλικο της ενεργητικής και
μέσης φωνής,
καθώς
και τον παθητικό μέλλοντα και παθητικό
αόριστο
με
τροπή του ε σε ᾰ και με αποβολή
του χαρακτήρα ν από το θέμα τα-:
τείνω, τέτα-κα, ἐτετά-κειν, τέτα-μαι, ἐτετά-μην, τα-θήσομαι, ἐτά-θην
τείνω, τέτα-κα, ἐτετά-κειν, τέτα-μαι, ἐτετά-μην, τα-θήσομαι, ἐτά-θην
δ)
Τα
ρήματα βάλλω, κάμ-ν-ω, τέμ-ν-ω σχηματίζουν
τον
παρακείμενο και τον υπερσυντέλικο
της
ενεργητικής και μέσης φωνής, καθώς και
τον
παθητικό
μέλλοντα και παθητικό αόριστο
από
τα ρηματικά θέματα: βαλ-, καμ-, τεμ-,
αφού
πρώτα έγινε μετάθεση του φωνήεντος και
έκτασή του σε η
|
ρήμα
|
θέμα
|
μετάθεση
|
έκταση
|
πρκ
εν.
|
υπρ. εν.
|
υπρ.
μέσης
|
πρκ
μέσης
|
μέλ.
παθ.
|
αόρ.
παθ.
|
|
βάλλω
|
βαλ
|
βλα
|
βλη
|
βέ-βλη-κα
|
ἐβε-βλή-κειν
|
βέ-βλη-μαι
|
ἐ-βε-βλή-μην
|
βλη-θήσομαι
|
ἐ-βλή-θην
|
|
κάμνω
|
καμ
|
κμα
|
κμη
|
κέ-κμη-κα
|
ἐ-κε-κμή-κειν
|
|
|
|
|
|
τέμνω
|
ταμ
|
τμα
|
τμη
|
τέ-τμη-κα
|
ἐ-τε-τμή-κειν
|
τέ-τμη-μαι
|
ἐ-τε-τμή-μην
|
τμη-θήσομαι
|
ἐ-τμή-θην
|
πρβλ: βλή-μα, κμητός (=κατεργασμένος) τμή-μα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου