Γ. ΒΙΖΥΗΝΟΥ: ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ -Α ΚΑΙ Β ΕΝΟΤΗΤΑ

Γ. ΒΙΖΥΗΝΟΥ: ΤΟ ΑΜΑΡΤΗΜΑ ΤΗΣ ΜΗΤΡΟΣ ΜΟΥ

Ο τίτλος

1. Η κτητική αντωνυμία υποδηλώνει τον αυτοβιογραφικό χαρακτήρα του έργου: της μητρός μου.

2. Έχει τη μορφή αινίγματος και διαφαίνεται ότι ένα παιδί θα αναφερθεί σε κάτι πολύ βαρύ που σχετίζεται με τη μητέρα του.

3. Κινητοποιεί την περιέργεια του αναγνώστη και το ενδιαφέρον του για την εξέλιξη της αφήγησης.

4. Δημιουργείται απορία σχετικά με τη διάθεση του αφηγητή προς τη μητέρα (επικρίνει, κατανοεί…)

Α΄: «Ἄλλην ἀδελφὴν δὲν εἴχομεν… καὶ ἐκράτησε μόνον ἐμὲ πλησίον της.(σ. 125-131)

 Ο αφηγητής είναι δραματοποιημένος (παρών μέσα στην αφήγηση), βλέπει από εσωτερική οπτική γωνία (αφήγηση με εσωτερική εστίαση: τα γεγονότα δίνονται όπως τα εκλάμβανε η παιδική συνείδηση του αφηγητή). Ο αφηγητής δεν αυτονομείται από την οικογένεια.

 Αφήγηση σε α΄ πληθυντικό και σε χρόνο παρατατικό, που δείχνει επαναληπτικότητα και διάρκεια.

 Παρουσίαση της οικογένειας-κεντρικό πρόσωπο η Αννιώ.

1. Η αδυναμία της μητέρας προς την Αννιώ

Από την αρχή του διηγήματος δίνονται παραδείγματα από την καθημερινή ζωή της οικογένειας του αφηγητή, τα οποία καταδεικνύουν την ιδιαίτερη στοργή που έδειχνε η χήρα μητέρα του προς την κόρη της οικογένειας.

2. Δικαιολόγηση της αδυναμίας αυτής

α. η Αννιώ ήταν η μοναχοκόρη της οικογένειας

β. ήταν άρρωστη («καχεκτική και φιλάσθενος»).

γ. η συμπεριφορά της μητέρας ήταν επιβεβλημένη από τις αντικειμενικές συνθήκες και όχι προϊόν διακρίσεων «Ἀλλ’ ἡμεῖς ἐγνωρίζομεν, ὅτι ἡ ἐνδόμυχος τῆς μητρὸς ἡμῶν στοργὴ διετέλει ἀδέκαστος καὶ ἵση πρὸς ὅλα της τὰ τέκνα».

3. Βασικό αφηγηματικό μοτίβο μέσω του οποίου προωθείται η δράση :Η μακροχρόνια αρρώστια της Αννιώς και η συνεχής επιδείνωση της υγείας της.Μέσα από αυτό εξελίσσεται η υπόθεση και διαγράφονται καθαρότερα οι χαρακτήρες.

Η σταδιακή επιδείνωση της ασθένειας και οι αντίστοιχες αντιδράσεις της μητέρας δίνονται με τις ακόλουθες φράσεις:

Ἐν τούτοις ἡ ἀσθένεια τῆς Ἀννιῶς ὁλονὲν ἐδεινοῦτο καὶ ὁλονὲν περισσότερον συνεκεντροῦντο περὶ αὐτὴν τῆς μητρός μας αἱ φροντίδες.(126)

Ἡ κατάστασις τῆς Ἀννιῶς ἔβαινεν ἀργὰ μὲν καὶ ἀπαρατηρήτως, ἀλλ’ ὁλονὲν ἐπὶ τὰ χείρῳ. Καὶ ἡ παράτασις αὕτη τῆς ἀορίστου καχεξίας ἔκαμνε τὴν μητέρα μας ἄλλην ἐξ ἄλλης. (127)

Ἡ κατάστασις τῆς ἀσθενοὺς ἐδεινοῦτο. Ἡ μητρικὴ στοργὴ ἐνίκησεν τὸν φόβον τῆς ἁμαρτίας. (128)

Τὸ παιδίον ἐχειροτέρευεν ἀδιακόπως, καὶ ἡ μήτηρ μας ἐγίνετο ὁλονὲν ἀγνώριστος. Ἐνόμιζες, ὅτι ἐλησμόνησε πῶς εἴχε καὶ ἄλλα τέκνα. (128)

Πλὴν ὅλα, ὅλα ταύτα ἀπέβαινον ἀνωφελῆ. Ἡ ἀσθένεια τῆς πτωχὴς μας ἀδελφῆς ἦτον ἀνίατος.… Ἡ μήτηρ μου ἐσήκωσε τὸ μαραμένον κοράσιον εἰς τὴν ἀγκάλην της καὶ τὸ ἔφερεν εἰς τὴν ἐκκλησίαν. (129)

Ρόλος αφηγηματικού μοτίβου:

• από άποψη τεχνικής συντελεί στη χρονική μετάβαση στην επόμενη φάση της ασθένειας.

• από πλευράς περιεχομένου τονίζει την εντατικοποίηση των φροντίδων της μητέρας προς την Αννιώ και την αυξανόμενη αδιαφορία της προς τα αγόρια.

Οι προσπάθειες της μητέρας για τη θεραπεία της Αννιώς: Εμπειρία, επιστήμη, θρησκεία – ο ιερέας διαβάζει εξορκισμό, μαγικά μέσα, τάματα- λαμπάδες και λωρίδα από το φόρεμα της Αννιώς σε θαυματουργό τόπο, μεταφορά του κοριτσιού στην εκκλησία.

4. Τα συναισθήματα των αναγνωστών Θλίψη για το βασανισμένο παιδί, αγωνία για την εξέλιξη της ασθένειας, συμπάθεια για τη μάνα.

5. Χαρακτήρας Αννιώς. Καλοσυνάτη, καλόβολη, αγαπά υπερβολικά όλα τα αδέλφια της. Την αγάπη της προς αυτά την εκδηλώνει έμπρακτα όταν τους προσφέρει κρυφά από τη μητέρα τα «αρρωστικά» που της έφερναν, αλλά και στην εκκλησία, όταν αρνείται να κάνει διακρίσεις στα αδέρφια της. Παρά την αρρώστια και την υπερβολική φροντίδα της μητέρας η Αννιώ δεν φέρεται εγωιστικά, αλλά αντιμετωπίζει την κατάστασή της ώριμα και υπομονετικά.

6. Οι σχέσεις των προσώπων

«Ήτον η χαϊδεμμένη της μικράς ημών οικογενείας και την ηγαπώμεν όλοι. Αλλ’ απ’ όλους περισσότερον την ηγάπα η μήτηρ μας». (125)

Τα αγόρια αγαπούν και συμπονούν την αδελφή τους.

Η Αννιώ αγαπάει τα αδέλφια της.

Η μητέρα είναι αδιάφορη προς τα αγόρια.

Η μητέρα δίνει όλη την αγάπη και τη στοργή της στην Αννιώ, είναι η χαϊδεμένη της.

Η συμπεριφορά της μητέρας αξιολογείται από τα παιδιά ως φαινομενική («εξωτερικαί εκδηλώσεις») και δικαιολογείται από το γεγονός ότι η Αννιώ είναι μοναχοκόρη. Μάλιστα ο αφηγητής με παιδική αφέλεια σημειώνει: «Ἀλλ’ ἡμεῖς ἐγνωρίζομεν, ὅτι ἡ ἐνδόμυχος τῆς μητρὸς ἡμῶν στοργὴ διετέλει ἀδέκαστος καὶ ἵση πρὸς ὅλα της τὰ τέκνα». Ο αφηγητής ωραιοποιεί την οικογενειακή του κατάσταση και θέλει να αποπέμψει την ενοχή του.

7. Τα αντιθετικά ζεύγη, τα οποία ο αφηγητής ξεκαθαρίζει από την αρχή:

ενικός – πληθυντικός,

κορίτσι – αγόρια,

νεκρός πατέρας – ζωντανοί,

η πρόθεση της μάνας – οι πράξεις της, οι γνώσεις – οι απορίες.

8. Το επεισόδιο με τον ψευτογιατρό

Κωμικό στοιχείο που απαλύνει κάπως τη βαριά ατμόσφαιρα του θανάτου.

Ειρωνεία σε δύο σημεία: «Καὶ φαίνεται, ὅτι δὲν ἐψεύδετο». «Τὸ τελευταῖον τοῦτο ἦτο δυστυχῶς λίαν ἀληθές. ». (Αφηγητής της ώριμης ηλικίας).

9. Οι λαϊκές αντιλήψεις για τις μακροχρόνιες ασθένειες.

10. Συμβιβασμός θρησκείας και δεισιδαιμονίας.

11.Ο οικογενειακός και κοινωνικός ρόλος της γυναίκας.

Β΄ ενότητα: Ἐνθυμοῦμαι ἀκόμη ὁποίαν ἐντύπωσιν…Τὸ καϋμένο μας τὸ Ἀννιῶ! ἐγλύτωσεν ἀπὸ τὰ βάσανά του! (131-138)

 Αλλαγή στο χώρο και στις σχέσεις ανάμεσα στα πρόσωπα.

 Αφηγητής- πρωταγωνιστής: ανακαλεί σε α΄ ενικό την πρώτη εφιαλτική νύχτα στην εκκλησία (δραματοποιημένος, εσωτερική εστίαση).

 Κυριαρχεί ο αόριστος: μοναδικό γεγονός.

1. Η αντίθεση ανοιχτού / κλειστού χώρου. Στο διήγημα παρουσιάζεται αντίθεση ανοιχτού / κλειστού χώρου.

Ο κλειστός χώρος βρίσκεται σε άμεση συνάρτηση με το δράμα. Εγγράφεται στη συνείδηση του αφηγητή ως χώρος δυσάρεστων γεγονότων:

α) το σπίτι: επιδείνωση ασθένειας, θάνατος Αννιώς, μοιρολόγι μάνας, επίκληση νεκρού πατέρα, θάνατος πρώτου κοριτσιού.

β) η εκκλησία: εφιαλτικές εικόνες: ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις, προσευχή μάνας.

Ο ανοιχτός χώρος συνδέεται με ευχάριστα γεγονότα: γλέντι γάμου, πομπή υιοθεσίας, σωτηρία Γιωργή στο ποτάμι.

2. Η ατμόσφαιρα της εκκλησίας και τα συναισθήματα του αφηγητή.

Ατμόσφαιρα: μυστηριακό, υποβλητικό περιβάλλον. Φως λιγοστό που έτρεμε. Συναισθηματική φόρτιση του αφηγητή λόγω της επιδείνωσης της ασθένειας της Αννιώς. Ψευδαίσθηση, παραίσθηση. Συναισθήματα: φόβος, τρόμος («Και τρέμων εκ φρίκης»).

3. Ο χαρακτήρας του Γιωργή. Υπομονετικά προσέφερε τις υπηρεσίες του στην εκκλησία καταπολεμώντας τους φόβους του, γιατί θέλει να βρίσκεται κοντά στην Αννιώ (αγάπη αφηγητή προς την αδελφή του).

4. Η προσευχή της μητέρας και η αντίδραση του παιδιού. (133-4)

Αντίδραση Γιωργή: βουητό στα αυτιά, φεύγει τρέχοντας, κραυγές, τρίζουν τα δόντια του, σιγά – σιγά επανέρχεται η ψυχραιμία του, συλλογίζεται με διάθεση αυτοκριτικής: «Προσεπάθησα νὰ ἐνθυμηθὼ μήπως τῆς ἔπταισα ποτέ, μήπως τὴν ἀδίκησα, ἀλλὰ δὲν ἠδυνήθην» (αναδρομική αφήγηση), επικρίνει τη μητέρα και καταλήγει στο συμπέρασμα ότι: «Ἀπεναντίας εὔρισκον, ὅτι ἀφ’ ὅτου ἐγεννήθη αὐτὴ ἡ ἀδελφή μας, ἐγὼ, ὄχι μόνον δὲν ἠγαπήθην, ὅπως θὰ τὸ ἐπεθύμουν, ἀλλὰ τοῦτ’ αὐτὸ παρηγκωνιζόμην ὁλονὲν περισσότερον». Κλαίει παραπονεμένος για την έλλειψη αγάπης από τη μητέρα «Ὦ! εἶπον, ἡ μητέρα μου δὲν μὲ ἀγαπᾶ καὶ δὲν μὲ θέλει!». Αποφασίζει να πάψει να βοηθά τη μητέρα του.

Συναισθήματα: φρίκη, τρόμος, πανικός, πικρία, παράπονο, ζήλεια. Ο Γιωργής αισθάνεται απόρριψη από την ίδια του τη μητέρα. Ταυτόχρονα αισθάνεται ενοχή που πηγάζει από τη σύγκρουση ανάμεσα στην αγάπη για την αδελφή του και την πίκρα για τη στέρηση της μητρικής στοργής.

5. Οι αντιλήψεις της μητέρας σχετικά με τον Θεό.

Σχέση «δούναι και λαβείν», σχέση ιδιοτέλειας.

6. Η σχέση μητέρας – γιού μετά την επιστροφή στο σπίτι.

Αλλαγή στη συμπεριφορά της μητέρας προς το παιδί: χάδια, τρυφερότητα. Ο Γιωργής συνεχίζει να φοβάται, είναι σκληρός και εκδικητικός.

7. Το μοιρολόγι του πατέρα- ο γύφτος/συνθέτης του μοιρολογιού (αναδρομική αφήγηση) Η περιγραφή γίνεται με πολλές λεπτομέρειες: επιβράδυνση της αφήγησης, αποφόρτιση του κλίματος. (134-6)

Επίθετα:

ἡλιοκαὴς ρακένδυτος: γενική περιγραφή

/ εντύπωση μαύρην καὶ λιγδερὰν κόμην, τοὺς μικροὺς καὶ φλογεροὺς ὀφθαλμοὺς καὶ τ’ ἀνοιχτὰ καὶ τριχωμένα στήθη: εντυπωσιακά σωματικά χαρακτηριστικά

ψάλτης, ραψωδὸς: η τέχνη του

Γύφτος, Ἀθίγγανος, Κατσίβελος: η καταγωγή του

Η ποικιλία επιθέτων τονίζει τη ζωηρή εντύπωση που είχε κάνει στο παιδί αυτός ο άνθρωπος και υποδεικνύει τη φροντίδα του συγγραφέα να αξιοποιήσει το λεκτικό μας πλούτο και να αποφύγει επαναλήψεις.

Η σύνθεση μοιρολογιών είναι γνωστή. Η περίπτωση όμως του Γύφτου που αναφέρει ο αφηγητής είναι ξεχωριστή, διότι:

α. Ο συνθέτης του μοιρολογιού είναι άντρας

β. Το μοιρολόι το συνθέτει όχι την ημέρα της κηδείας, αλλά αργότερα

γ. Δεν το τραγουδά ο ίδιος, αλλά το διδάσκει στην χήρα για να το τραγουδά εκείνη όταν θυμάται τον σύζυγό της.

8. Το δρώμενο και το ξεψύχισμα της Αννιώς. (136-8)

Έσχατο μέσο για τη σωτηρία της Αννιώς: ανακάλημα ψυχής νεκρού πατέρα.

Ατμόσφαιρα θρησκευτικής ευλάβειας, δεισιδαιμονίες, καθορισμένο τελετουργικό, λατρεία και θεοποίηση των νεκρών.

Το τέλος της Αννιώς δίνεται λιτά, απλά και διακριτικά, χωρίς μελοδραματισμούς. Η φράση: Ἔπειτα ἐρρόφησεν ὀλίγας σταγόνας ἀπὸ τοῦ ὕδατος ἐκείνου, τὸ ὁποῖον ἔμελλε τῷ ὄντι νὰ τῇ ἰατρεύσει.(137)

α. κυριολεκτικά: πρόσκαιρη βελτίωση (παιδική συνείδηση αφηγητή)

β. ειρωνικά: στηλιτεύει την αναποτελεσματικότητα τέτοιων μέσων ίασης (ώριμος αφηγητής)

γ. μεταφορικά: ιατρεύω= απαλλάσσω (ώριμος αφηγητής)

9. Στοιχεία που προοικονομούν το θάνατο της Αννιώς.

 ἐβάλθηκες νὰ μοῦ πάρῃς τὸ παιδί, γιὰ νὰ μὲ τιμωρήσῃς. (133)

 Ἦτο τὸ μοιρολόγι τοῦ πατρός μας. Πρὶν ἀσθενήσῃ ἡ Ἀννιῶ, τὸ ἔψαλλε πολὺ συχνὰ, ἀλλ’ ἀφ’ ὅτου ἀσθένησε, τὸ ἤκουον διὰ πρώτην φορὰν… φορτωθεὶς τὰ χάλκινά του σκεύη ἐξῆλθε τῆς αὐλῆς μας. (134)

 Η αναφορά στο θάνατο του πατέρα και το δρώμενο. (136-8)

 Η επίκληση στην ψυχή του νεκρού. (136) 

Ὦ! εἶπον, ἀπέθανε τὸ καϋμένο τὸ Ἀννιῶ μας! (136)

10. Εξωπραγματικά και μαγικά στοιχεία και ο ρόλος τους.

 Ψευδαισθήσεις, παραισθήσεις Γιωργή στην εκκλησία. Προετοιμάζουν το κλίμα για την κορύφωση του δράματος με το άκουσμα της προσευχής.

 Η προσπάθεια εκδίωξης των δαιμονίων κατά τη λειτουργία. Αποτελεί την έσχατη προσπάθεια για να σωθεί η Αννιώ. Ακολουθεί η επιστροφή στο σπίτι όπου θα εκτυλιχθεί το τελευταίο μέρος του δράματος.

 Το δρώμενο με την επίκληση της ψυχής του πατέρα. Προοικονομεί το θάνατο της Αννιώς.

11. Λαογραφικά στοιχεία Α΄ και Β΄ ενότητας.

Λαϊκή λατρεία (σαράντα ἡμερονύκτια, δαιμόνια…), δεισιδαιμονίες, προλήψεις, μαγικά στοιχεία, αντιλήψεις για τη θεραπεία μακροχρόνιων ασθενειών…

 σελ.126 «Ἀφ'ὅτου... κατά μέρος": θέση της γυναίκας»

 σελ.127-8 «Πᾶσα νόσος... μεταμορφωμένος": λαϊκές αντιλήψεις για το "εξωτικόν»

 σελ.129 «Πότε ἐπήγαινε ... το ἀνάστημα» : αντιλήψεις για την αντιμετώπιση και τη θεραπεία ασθενειών.

 σελ.129 «Ἔπρεπε λοιπόν ... κατησχυμένον»: αντιλήψεις περί δαιμονίων, μαγικού αριθμού 40 κ.ά.

 σελ.132 «Κατά τήν λειτουργίαν ... τοῦ Ἐχθρού…» : θρησκευτικά δρώμενα κατά την παραμονή ασθενούς στην εκκλησία.  σελ.134 «Ἦτο τό ... αὐτοσχεδίως»: στοιχεία σχετικά με τα μοιρολόγια.  σελ.135 τρόπος ένδυσης (καλύπτρα, σαλβάρι), λαϊκή αρχιτεκτονική (αυλόπορτα, ανώγι), σκεύη (γανωμένα χάλκινα σκεύη), φιλοξενία.

 σελ.136-7 «Μετά τινας στιγμάς ... νά πίω»: αντιλήψεις για τη ζωή, το θάνατο, την ψυχή.

12. Αναδρομικές αφηγήσεις.

 Ἐνθυμήθην τότε, καὶ μοῖ ἐφάνη ὅτι ἐνόησα, διατὶ ὁ πατήρ μου ἐσυνείθιζε νὰ μὲ ὀνομάζη τὸ ἀδικημένο του. Καὶ μὲ ἐπῆρε τὸ παράπονον καὶ ἤρχησα νὰ κλαίω. σ. 133-4

 Ἦτο τὸ μοιρολόγι τοῦ πατρός μας. Πρὶν ἀσθενήσῃ ἡ Ἀννιῶ, τὸ ἔψαλλε πολὺ συχνὰ, ἀλλ’ ἀφ’ ὅτου ἀσθένησε, τὸ ἤκουον διὰ πρώτην φορὰν… φορτωθεὶς τὰ χάλκινά του σκεύη ἐξῆλθε τῆς αὐλῆς μας. σ.134-136

 Τότε μοῦ ἦλθεν εἰς τὸν νοῦν ὅτι καὶ ἄλλοτε μᾶς ἐπότιζεν ἀπὸ τοῦ αὐτοῦ σκεύους, εὐθὺς ὡς ἐξυπνοῦμεν. Καὶ ἐνθυμήθην, ὅτι ὁσάκις ἔκαμνε τοῦτο ἡ μήτηρ μας, ἦτο καθ’ ὅλην ἐκείνην τὴν ἡμέραν ζωηρὰ καὶ περιχαρής, ὡς ἐὰν εἶχεν ἀπολαύσει μεγάλην τινὰ πλὴν μυστικὴν εὐδαιμονίαν. σ. 137