κείμενα για την παιδεία

             Δοκιμάστε να δουλέψετε όσες περισσότερες ασκήσεις μπορείτε  

Καλό διάβασμα!                        

        Π Α Ι Δ Ε Ι Α

ΚΕΙΜΕΝΟ 1 : Παιδεία – Εκπαίδευση – Αγωγή

Η επιστήμη έχει αποδείξει ότι ο άνθρωπος, ως ένα μεγάλο βαθμό, διαμορφώνεται ανάλογα με τις κάθε είδους επιδράσεις που δέχεται από το περιβάλλον, το φυσικό και το κοινωνικό. Σ' αυτή τη διαμόρφωση, κατά κύριο λόγο, συντελούν η παιδεία, η εκπαίδευση και η αγωγή, αφού με αυτές συνειδητά και μεθοδικά ασκούνται οι επιδράσεις που είναι απαραίτητες, για να διαμορφωθεί ο άνθρωπος σύμφωνα με τις αξίες και τις ανάγκες της κοινωνίας στην οποία ζει. Παιδεία είναι η συστηματική και ευκαιριακή απόκτηση γνώσεων για τη φύση, τον άνθρωπο και τον πολιτισμό του. Το νόημα της παιδείας δεν εξαντλείται, ασφαλώς, μόνο στην απόκτηση γνώσεων, επειδή οι γνώσεις επενεργούν στη διαμόρφωση του πνευματικού και ψυχικού κόσμου του ανθρώπου, στην αξιοποίηση των φυσικών του δεξιοτήτων και την προσαρμογή του στο περιβάλλον, φυσικό και κοινωνικό. Όταν ορίζουμε, λοιπόν, την παιδεία μόνο ως απόκτηση γνώσεων, την αντιλαμβανόμαστε περισσότερο στατικά και όχι ως δύναμη που μπορεί να αλλάξει τον άνθρωπο και τη ζωή του. Συνώνυμη με την παιδεία είναι και η μόρφωση, δηλαδή η καλλιέργεια του πνεύματος και η απόκτηση γνώσεων με μακρόχρονη φοίτηση σε σχολείο, σχολή, και συνεκδοχικά η κατάσταση ενός πνεύματος που κατέχει ποικίλες και εκτεταμένες γνώσεις. Τον όρο παιδεία τον χρησιμοποιούμε, επίσης, ως έννοια ταυτόσημη με την εκπαίδευση. Όταν, για παράδειγμα, λέμε «η παιδεία μας νοσεί», εννοούμε ότι η εκπαίδευση μας νοσεί. Εκπαίδευση είναι η συστηματική διδασκαλία και άσκηση συνήθως ανηλίκων σε εκπαιδευτικά ιδρύματα. Με τον όρο «εκπαίδευση» δηλώνεται επίσης και το εκπαιδευτικό σύστημα που υπάρχει σε μια κοινωνία ως θεσμός. Το σύστημα αυτό περιλαμβάνει τους μαθητές, τους εκπαιδευτικούς, το περιεχόμενο σπουδών, τα υλικά μέσα και τους κανόνες που ρυθμίζουν τη λειτουργία του. Τέλος, η λέξη «εκπαίδευση» έχει και τη σημασία της άσκησης με διδασκαλία για κάποιο σκοπό. Με αυτό το νόημα τη χρησιμοποιούμε, για παράδειγμα, στη φράση «άρχισε η εκπαίδευση των οδηγών». Αγωγή είναι κάθε επίδραση που ασκείται στον άνθρωπο, ιδιαίτερα στο νέο, και συντελεί στη μεταβολή των σωματικών χαρακτηριστικών και των ψυχικών του γνωρισμάτων, των συνηθειών, των ιδιοτήτων του χαρακτήρα του, των ιδεών και των δεξιοτήτων του. Μέρος της αγωγής του ανθρώπου είναι και η παιδεία. Ως διαπαιδαγώγηση ορίζουμε τη συστηματική πνευματική και ηθική κατάρτιση και καλλιέργεια των ανήλικων ατόμων με παιδαγωγικές μεθόδους, δηλαδή με λόγο, διδασκαλία, νουθεσία, έπαινο, επίπληξη, με παράδειγμα, με άσκηση, με επιβράβευση ή και με τιμωρία. Η παιδεία, η εκπαίδευση και η αγωγή δεν περιορίζονται μόνο στο χώρο των σχολείων και στους νέους, μολονότι εκεί γίνονται πιο συστηματικά. Ο τύπος, η τηλεόραση, η τέχνη, οι συζητήσεις, οι κοινωνικές εμπειρίες, ακόμη και η φύση ασκούν με τον τρόπο τους παιδευτικό και παιδαγωγικό έργο. Η γνώση και ο αγώνας να συμβάλει ο καθένας με τις φτωχές ή πλούσιες εμπειρίες του στη διαμόρφωση του ανθρώπου και της κοινωνίας είναι μια δύναμη, ένα όραμα που δεν αφήνει ασυγκίνητο κανέναν. (Σπ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, τ. Α).

ΚΕΙΜΕΝΟ 2: Ο καλός δάσκαλος

Ο δάσκαλος, και οι μαθητές, βέβαια, είναι ο πιο σημαντικός παράγοντας της εκπαίδευσης, γιατί είναι ο ανθρώπινος. Όσο τέλεια μέσα κι αν διαθέτει ένα εκπαιδευτικά σύστημα, όσο καλό κι αν είναι το πρόγραμμα σπουδών, χωρίς καλούς δασκάλους, οι οποίοι θα τα αξιοποιήσουν και θα τα εφαρμόσουν, είναι άχρηστα. Σήμερα δεν αρκεί, όπως παλιά πίστευαν, το ταλέντο, για να ανταποκριθεί ο δάσκαλος στις απαιτήσεις του λειτουργήματος που ασκεί. [Πραγματικός δάσκαλος δεν είναι εκείνος που περιορίζεται στην απλή μετάδοση επιφανειακών γνώσεων, αλλά εκείνος που χρησιμοποιεί τις γνώσεις ως μέσα για να πλάσει, να διαμορφώσει την προσωπικότητα του παιδιού, δηλαδή το πνεύμα το ήθος και το χαρακτήρα του. Ο πραγματικός δάσκαλος με κατάλληλες διδακτικές και παιδαγωγικές μεθόδους βοηθάει το νέο να ωριμάσει, να ενηλικιωθεί πνευματικά, να γίνει ένας αυθύπαρκτος άνθρωπος]. Ο δάσκαλος απευθύνεται σε παιδιά, συναναστρέφεται και συνεργάζεται με αυτά. Και όσο περνάει ο καιρός, τα χρόνια βαραίνουν στους ώμους του και χάνει την ικμάδα του. Αυτή είναι αναπότρεπτη βιολογική εξέλιξη και φθορά για κάθε άνθρωπο και, φυσικά, ο δάσκαλος δεν αποτελεί εξαίρεση. Εντούτοις, καθημερινά συναναστρέφεται με παιδιά. Πρέπει, επομένως, για να επικοινωνεί μαζί τους, να συμμερίζεται τις ανησυχίες και τα προβλήματα τους, να κατανοεί την αμφισβήτηση τους, να είναι ανεκτικός στις υπερβολικές αντιδράσεις τους και να καταλαβαίνει τη γλώσσα που μιλούν. Ο δάσκαλος οφείλει, αναπολώντας και τα δικά του νεανικά χρόνια, να έχει συνείδηση της ιδιαιτερότητας των νέων. Οι νέοι επιθυμούν να γνωρίσουν τον κόσμο και την αλήθεια, κρίνουν αυστηρά, θέλουν να πρωτοτυπούν, είναι αυθόρμητοι, ενθουσιώδεις, ευαίσθητοι και επιδιώκουν το ιδανικό. Πολύ δε περισσότερο οι σημερινοί νέοι, που ανατρέφονται και μεγαλώνουν σε πολύ διαφορετικές συνθήκες από εκείνες που μεγάλωσαν οι γονείς και οι δάσκαλοί τους. Οι νέοι σήμερα ζουν σε φιλελεύθερες δημοκρατικές κοινωνίες, ανοιχτές σε νέα ιδεολογικά ρεύματα και αισθητικές αντιλήψεις, έχουν ανέσεις, διεκδικούν περισσότερα δικαιώματα, αλλά αντιμετωπίζουν και δύσκολα, ιδιόμορφα προβλήματα, που είναι πολλές φορές άγνωστα και ακατανόητα για τις προηγούμενες γενιές. Χρέος, λοιπόν, του δασκάλου είναι να ζει το σφυγμό της ζωής που ζουν οι νέοι. Αλλιώς, δε θα μπορέσει να τους πλησιάσει, να μιλήσει στην ψυχή τους, να κερδίσει την εμπιστοσύνη και την εκτίμησή τους. Πρέπει να γεφυρώνει την ηλικιακή απόσταση που τον χωρίζει από αυτούς. Και ο μόνος τρόπος είναι να προσπαθεί κι αυτός να νιώθει σαν παιδί, αντλώντας δύναμη από το ενδιαφέρον και την αγάπη του για τα παιδιά, διατηρώντας τους ορίζοντες του ανοιχτούς και βοηθώντας το ανήσυχο νεανικό πνεύμα να βρει αξίες και αρχές που θα το εμπνεύσουν και θα συντελέσουν στη διαμόρφωση αυτοδύναμης προσωπικότητας. Σήμερα είναι αδύνατο ένας μαθητής να μάθει όλες τις γνώσεις που υπάρχουν στη σύγχρονη εποχή. Άλλωστε, ούτε και ο δάσκαλος τις κατέχει. Στόχος ενός σύγχρονου εκπαιδευτικού συστήματος δεν μπορεί να είναι, από τα πράγματα, ο σοφός άνθρωπος αλλά ο δημιουργικός άνθρωπος. Αυτό πρακτικά σημαίνει ότι ο δάσκαλος πρέπει να εφοδιάζει το μαθητή με τις απαραίτητες γνώσεις, να τον μυεί σε έναν τρόπο σκέψης και σε μια μέθοδο έρευνας, ώστε να μπορεί, όταν χρειάζεται, να φτάνει και μόνος του στη γνώση. Αν ο δάσκαλος κατορθώσει να εμπνεύσει στο μαθητή την αγάπη για τη γνώση, αν τον καταστήσει ικανό να σκέφτεται, να κρίνει και να εκφράζει με πειστικό τρόπο τις απόψεις του, αν τον μάθει να εργάζεται, όπως και αυτός, τότε ο δάσκαλος πέτυχε στο έργο του, αφού ο μαθητής δε θα τον έχει πια ανάγκη στις θεωρητικές ενασχολήσεις του και στις πρακτικές δραστηριότητές του. Ο δάσκαλος που αγαπάει το παιδί αναγνωρίζει σ' αυτό τα δικά του παιδικά χρόνια. Ξαναβρίσκει την παιδική αθωότητα και αγνότητα, αναβαπτίζεται στα ξεχασμένα από το χρόνο οράματα του, θυμάται τον ιδανισμό και την «απιστία» των νεανικών του χρόνων, ανακαλύπτει την παιδική ευαισθησία, αναγεννιέται πνευματικά και ψυχικά, δίνει περιεχόμενο και ελπίδα στη ζωή του και ξαναβρίσκει τον πραγματικό εαυτό του. Τέλος, καλός δάσκαλος είναι αυτός που έχει γνώσεις, που είναι ενημερωμένος για το αντικείμενο που διδάσκει. Με την πρόοδο της επιστήμης και την εξειδίκευση που επικρατεί στην εποχή μας, οι γενικές γνώσεις, όσο αξιόλογες κι αν είναι, δεν αρκούν πλέον. Επιπλέον, ο εκπαιδευτικός χρειάζεται να έχει και ευρύτερη ενημέρωση για κοινωνικά προβλήματα, για εθνικά και διεθνή θέματα, για τη φύση, την επιστήμη, την τέχνη, την υγιεινή και την οικονομία. Μόνο με τέτοια ενημέρωση θα μπορεί να κατανοεί τα φαινόμενα και τα γεγονότα που συμβαίνουν, να έχει άποψη και θέση γι' αυτά, να διαμορφώνει δηλαδή ολοκληρωμένη παιδαγωγική αντίληψη. Εξίσου σημαντική είναι και η διαρκής ενημέρωσή του για τα πορίσματα της παιδαγωγικής επιστήμης, της ψυχολογίας, αλλά και της διδακτικής, για να οργανώνει και να διεξάγει μεθοδικά τη διδασκαλία, να παρατηρεί και να ερμηνεύει τα εκπαιδευτικά φαινόμενα. Παράλληλα με αυτά, πρέπει να έχει την ευαισθησία και το έντιμο ήθος, ώστε να παρεμβαίνει παιδαγωγικά χωρίς δογματισμούς, με σεβασμό στην προσωπικότητα του μαθητή και με συνείδηση ότι η διαμόρφωση ανθρώπων με γνώσεις, κρίση, λόγο και ήθος είναι δική του υποχρέωση. Η εκπαίδευση υπηρετεί τις ανάγκες του ανθρώπου και της κοινωνίας στην οποία αυτός ζει. Δεν είναι τυχαίο, άλλωστε, ότι όλες σχεδόν οι σύγχρονες πολιτισμένες κοινωνίες επιδιώκουν να λύσουν τα πρ οβλήματα που αντιμετωπίζουν με τη βελτίωση της παιδείας τους. Και όσο περίπλοκα και δύσκολα γίνονται τα σύγχρονα προβλήματα, τόσο πιο δύσκολο, αλλά και πιο σημαντικό γίνεται το λειτούργημα του εκπαιδευτικού, που, όπως αναφέραμε, είναι η ψυχή της εκπαίδευσης. Γι' αυτό, εφόσον ο εκπαιδευτικός παραμένει αβοήθητος στο έργο του, εφόσον παραγκωνίζεται και ταπεινώνεται, η παιδεία υποβαθμίζεται και τα προβλήματα της κοινωνίας χρονίζουν και πολλαπλασιάζονται. (Σπ. Κούτρας, Πειστικός Λόγος, τ. Α).

1. «Πραγματικός … άνθρωπος»: Συζητήστε το ρόλο του δασκάλου στη σχολική πραγματικότητα του Λυκείου σήμερα. 2. Να γράψετε συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων .

ΚΕΙΜΕΝΟ 3: Σχολείο και ζωή (απόσπασμα)

[...]Η νέα γενεά έχει μέσα της όλα τα στοιχεία για την ωραία της εξέλιξη, έχει την ορμή και τη δύναμη, έχει μ' ένα λόγο τη βούληση για την αυτοδημιουργία της. Οι τάσεις και η θέλησή της είναι συνεπείς με την εποχή της, γιατί η εποχή της έχει δράση και κίνηση, και τα νιάτα άλλο δεν είναι κι αυτά παρά δράση και κίνηση. Άλλο δε θέλουν λοιπόν τα νιάτα αυτά παρά ελευθερία ενέργειας προς τα ιδανικά που ζουν και υπάρχουν μέσα τους, ελευθερία που ξέρει πάντα να υποτάσσεται στις πανίσχυρες αυθεντίες των ιδανικών τους αυτών, κι ουδέποτε στις αυθεντίες που κι εμείς οι ίδιοι πια δεν τις πιστεύουμε. Τότε μόνο τα νιάτα αυτά θα ζουν αρμονικά με τον εαυτό τους, και η ελευθερία τους δε θα πέφτει σε βλαβερή αναρχία, και η απόδοση τους θα είναι πράγματι δημιουργική. Αντ' αυτών όμως ο δάσκαλος παρουσιάζει στο παιδί μια ψυχή περιτυλιγμένη σαν τις μούμιες σε χίλιους παλαιικούς παπύρους, την ψυχή εκείνη που είπα παραπάνω ότι βρίσκεται σε αντίφαση με τη σύγχρονη σκέψη και ζωή, επομένως βρίσκεται σε αντίφαση και με την ψυχή της σημερινής νιότης, και δημιουργεί ένα σχολείο θεατρισμού και υποκρισίας. Κι εδώ έγκειται η μεγαλύτερη τραγωδία της σημερινής εκπαιδεύσεως μας. Στάση και σκέψη του δασκάλου προς το παιδί, οργάνωση και πρόγραμμα, τρόπος διδασκαλίας και σχολική ζωή είναι γεμάτα από παλαιικό ακόμα διδασκαλισμό και υποκρισία. Δάσκαλος και παιδιά άλλο δεν είναι παρά θεατρίνοι. Θεατρίνοι μιας κωμωδίας που κι ο ένας κι ο άλλος έμαθαν και μαθαίνουν κάθε μέρα αριστοτεχνικά να την παίζουν. Ο ένας γελά τον άλλο και μένουν κι οι δύο τόσο ευχαριστημένοι όσο επιτηδειότερα παίξουν την κωμωδίαν αυτή. Και δάσκαλο λέγοντας δεν εννοώ μονάχα τον επαγγελματία δάσκαλο. Εννοώ και τον γονιό και τον εκπαιδευτικό σύμβουλο και τον καθηγητή του πανεπιστημίου και το κράτος, που τους έχει από πολλού διαποτίσει η ψυχή του παλιού δασκάλου, και όλους εκείνους που από τις σκέψεις ή τις πράξεις τους λείπει το νόημα της ζωής. (Μ. Κουντουρά, Σχολείο και ζωή, Θεματικοί Κύκλοι, σ. 279 – 280). 1. Με ποιες προϋποθέσεις θα προοδεύσει η νέα γενιά; 2. Συμφωνείτε με τη θέση του συγγραφέα ότι δάσκαλοι και μαθητές είμαστε υποκριτές;

ΚΕΙΜΕΝΟ 4: Η πραγματικότητα των νέων αξιών

Μέσα στις νέες πραγματικότητες που δημιουργήθηκαν, ανήκει και η καθιέρωση, επανεκτίμηση ή επαναβεβαίωση νέων (υπ' αυτήν την έννοια) αξιών. Αξίες όπως η προστασία του περιβάλλοντος, η υπεράσπιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, ο σεβασμός της πολιτισμικής παράδοσης κάθε λαού, η διασφάλιση της ελευθερίας και η εδραίωση της δημοκρατίας προβάλλονται και υποστηρίζονται διεθνώς με πραγματική έμφαση. Ένας «νέος ανθρωπισμός» που επαναφέρει τον άνθρωπο ως αξία, έναν άνθρωπο συμφιλιωμένο με το περιβάλλον και αγωνιζόμενο για την ευρύτερη διασφάλιση και το σεβασμό αξιών, όπως οι προαναφερθείσες, έναν άνθρωπο εθνιστή αλλά όχι εθνικιστή, έναν άνθρωπο που καταλύει ή αψηφεί τα γεωγραφικά σύνορα, αναζητώντας ευρύτερες και ουσιώδεις συγκλίσεις αντί των στρατιωτικών συμφωνιών και των ιδεολογικών συστρατεύσεων. Ο νέος αυτός ανθρωπισμός, κυρίαρχος και όχι ενεργούμενο της τεχνολογίας, είναι ένας μεταϊδεολογικός και μεταπολιτικός ανθρωπισμός που δίνει στην παιδεία και την πολιτισμική καλλιέργεια του ανθρώπου, όπου γης, πρωτεύουσα και καθοριστική θέση. Αυτές οι νέες (ή ανανεωμένες) αξίες, συγκερασμένες με τις παλιές, παραδοσιακές και δοκιμασμένες αξίες που συνθέτουν τη φυσιογνωμία της δικής μας χώρας, πρέπει να αποτελέσουν τον άξονα του έτερου -και κυριότερου- σκέλους της σχολικής παιδείας : της αγωγής ή, μάλλον, της μόρφωσης του ανθρώπου εις άνθρωπον.(Γ. Μπαμπινιώτης)

1. Ποιες είναι οι αξίες του νέου ανθρωπισμού; 2. Ποιο ρόλο καλείται να διαδραματίσει το σύγχρονο σχολείο, για να επιτευχθούν οι στόχοι του νέου ανθρωπισμού;

ΚΕΙΜΕΝΟ 5: Ο ι μ α θ η τ έ ς , τ ο δ η μ ό σ ι ο σ χ ο λ ε ί ο κ α ι τ α φ ρ ο ν τ ι σ τ ή ρ ι α

Α) Η μορφωσιολατρία, το πτυχίο και η ελληνική οικογένεια.

Στη χώρα μας, στις πρώτες μεταπολεμικές δεκαετίες, μέχρι και τα μέσα περίπου της δεκαετίας του '80, η μόρφωση, το πανεπιστήμιο, το πτυχίο, για ένα τμήμα των αγροτικών και εργατικών νοικοκυριών της υπαίθρου και των αστικών κέντρων, θεωρούνταν το «όχημα» για μια πορεία που δρομολογούσε τη λύτρωση από τη μισθωτοποίηση σε χειρωνακτικές εργασιακές θέσεις, που απαξιώνονταν με τη συνηθισμένη πατρική συμβουλή «διάβαζε, παιδί μου, να μη γίνεις σαν και μένα εργάτης». Στο πλαίσιο αυτό αναπτύχθηκαν προσδοκίες και ένα πλεόνασμα βλέψεων ιδιαίτερα για την Πανεπιστημιακή εκπαίδευση, που πυροδότησαν την ένταση και την έκταση των κοινωνικών πιέσεων για το «άνοιγμα» της. Ο προσανατολισμός των βλέψεων των ελληνικών οικογενειών δεν είχε αφετηρία μόνο την επιθυμία για «μόρφωση - πτυχίο - αποκατάσταση» των γόνων τους, αλλά και την παραδοχή ότι υπήρχε κάτι «ρεαλιστικό» στις βλέψεις αυτές, παραδοχή που από την άλλη «δικαίωνε» τις οικονομικές θυσίες του νοικοκυριού για εκπαίδευση. Όσο διατηρείται η κοινωνική διάκριση σε διανοητική και χειρωνακτική εργασία, όσο η αγορ ά εργασίας απαξιώνει ολοένα και πιο σημαντικά τμήματα νέων - τόσο περισσότερο όσο χαμηλότερο είναι το εκπαιδευτικό καταληκτικό τους επίπεδο -, τόσο τα Πανεπιστήμια και οι Ανώτατες Σχολές θα είναι και θα παραμένουν ο μαγνή της για ευρύτατες λαϊκές μάζες, που θα προσπαθούν να «σπρώξουν» σ' αυτά και χάρη σ' αυτά τα παιδιά τους από την «άλλη πλευρά του λόφου», από την «πλευρά του ποταμού που πέφτει ο ήλιος», από την πλευρά των ευνοημένων της εκπαίδευσης και της κοινωνίας. Ο λόγος αυτός έχει ιδιαίτερη συμβολή στη δυνατότητα προβολής των φροντιστηρίων ως «μαγικού φίλτρου» για την κατάληψη μιας καλής θέσης στη «σχολική αγορά», σαν το κλειδί που ανοίγει την «Υψηλή Πύλη» της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης, καθώς προμηθεύει το «χάρτη με τα περάσματα» για την επιτυχή ανταπόκριση στις «καθοριστικές» εξεταστικές δοκιμασίες, «λειτουργία» η οποία, με επιμέλεια, παίρνει τη θέση της πίστης στη μορφωτική αξία της σχολικής καλλιέργειας. Ακόμη και σήμερα, που η «επένδυση» στην εκπαίδευση των παιδιών (φροντιστήρια, ξένες γλώσσες κ.λπ.) δεν μπορεί να αναπαυτεί στη βεβαιότητα μιας ανάλογης απόδοσης (επαγγελματική αποκατάσταση), η ελληνική οικογέ - νεια «υπογράφει» τα «συμβόλαια» της φροντιστηριακής «ενίσχυσης» των γόνων της, καθώς διατηρεί στο «μενού» των προσδοκιών της την ελπίδα ότι η οικονομική θυσία μπορεί να λειτουργήσει ως «πασπαρτού» για το άνοιγμα μιας επαγγελματικής θέσης στην «κλειστή» αγορά εργασίας. Μπροστά, λοιπόν, στον οξυνόμενο ανταγωνισμό ως μια εκπαιδευτική διέξοδος θεωρείται προφανώς η απόκτηση τίτλων σπουδών, που αποτελούν συγκριτικό πλεονέκτημα στη στρατηγική βελτίωσης των προοπτικών απασχόλησης.

Β)Φροντιστήρια: το ελιξήριο του ανταγωνισμού!

Και στο σημείο αυτό βρισκόμαστε, ήδη, στα χνάρια του τρίτου λόγου που προαναφέραμε. Στο πλαίσιο αυτό είναι γνωστό ότι ένας έντονος ανταγωνισμός καλλιεργείται κάθε χρόνο μπροστά στις πύλες των Ανώτατων Σχολών, καθώς οι προσφερόμενες θέσεις απέχουν πολύ από το να καλύψουν την ολοένα και αυξανόμενη ζήτηση για πανεπιστημιακές σπουδές.[ Μία από τις σημαντικές παρενέργειες αυτής της κατάστασης είναι η αναζήτηση διαδικασιών, για να επιτύχουν στις εξετάσεις, ένα είδος μεθοδολογικής εκγύμνασης, που κυριαρχεί έναντι μιας πραγματικά πνευματικής επένδυσης και θυσιάζει την ουσιαστική μάθηση στο κυνήγι των βαθμών με κάθε μέσον.] Εδώ, βεβαίως, ανακαλύπτουμε τους όρους ύπαρξης και την ανθεκτικότητα του «ιού» της φροντιστηριοποίησης: τα φροντιστήρια, στο ευνοϊκό αυτό περιβάλ λον, εμφανίζονται ακριβώς σαν ένα από τα κυριότερα μέσα της «στρατηγικής» πρόσβασης στα Πανεπιστήμια, καθώς και λειτουργούν και «πλασάρονται» ως ο ασφαλέστερος δρόμος για την εξασφάλιση καλής σειράς προτεραιότητας. Είναι φανερό ότι όσο η κοινωνική και σχολική πραγματικότητα καλλιεργεί όχι τη γνώση καθεαυτή, αλλά την ειδική χρήση ενός μέρους της που ανταποκρίνεται στις απαιτήσεις των εξετάσεων, όσο το σχολείο δεν μπορεί να πείσει ότι η μόρφωση δεν είναι ζήτημα γνώσης, αλλά ζήτημα ζωής, όσο ο βαθμός και η «σφραγίδα» ενός διπλώματος - τίτλου αναδεικνύονται σαν κύριο αίτημα όσων οικογενειών απευθύνονται στα σχολεία σαν «πελάτες», τόσο περισσότερο στην έννοια της σχολικής φοίτησης θα παίρνει θέση το τρίπτυχο σχολείο - φροντιστήριο - ιδιαίτερα, τόσο περισσότερο θα τροφοδοτείται μια καταναλωτική συμπεριφορά απέναντι στη μόρφωση, τόσο περισσότερο θα νομιμοποιείται η εμπορευματοποίησή της μέσα από τη μετατροπή της σε «αγαθό» που πωλείται και αγοράζεται από όσους έχουν την οικονομική δυνατότητα και επιθυμούν να καταλάβουν μια θέση στη «σχολική αγορά».

 Συζητήστε το απόσπασμα: «Μία από …. μέσον»  Ελιξήριο: τι σημαίνει η λέξη κυριολεκτικά και μεταφορικά

Γ) Το «τέλος»... της σχολικής ζωής

«Δεν χρειάζεται να πάω σχολείο, μου φτάνει το φροντιστήριο»

Δεν υπάρχει μεγαλύτερη απαξίωση του σχολείου από αυτήν που συνοψίζεται στα «αυθόρμητα» λόγια ενός μαθητή στη διάρκεια των καταλήψεων. Η «κατασκευασμένη» πεποίθηση των προηγούμενων δεκαετιών ότι το φροντιστήριο αποτελεί «απαραίτητο συμπλήρωμα του σχολείου» υποχωρεί και στη θέση της ξεδιπλώνεται η πλήρης παράκαμψη του σχολείου! Ας προσπαθήσουμε, λοιπόν, να διακρίνουμε πίσω από τα παραπάνω λόγια, εμφιλοχωρώντας στα «σχολικά χαρακώματα», τη νέα πραγματικότητα που κρύβεται επιμελώς στο βάθος. Αν θέλαμε να αποτυπώσουμε με «λέξεις - κλειδιά» τα χαρακτηριστικά του Ενιαίου Λυκείου, θα εστιάζαμε στην«εξεταστική καταιγίδα», στη διευρυμένη και δύσκολη στην αφομοίωσή της εξεταστέα ύλη, στην έλλειψη χρόνου, στις νέες τεχνικές αξιολόγησης που οδηγούν στο φορμαλισμό, στη θεοποίηση μιας μετρήσιμης επίδοσης απόδοσης, στον προσανατολισμό σε αξίες ανταλλαγής(βαθμός, μόρια, σειρά προτεραιότητας) και, πάνω απ' όλα, στην υπερσυγκέντρωση των προτιμήσεων - επιλογών της πλειονότητας των μαθητών σε μια «χούφτα σχολές», που υπόσχονται επαγγελματική διέξοδο σε ένα περιβάλλον εργασιακής ανασφάλειας. Όσο το σχολείο μετατρέπεται σε μια ατελείωτη πρόβα τζενεράλε για την εισαγωγή στην Τριτοβάθμια Εκπαίδευση, τόσο περισσότερο απαξιώνεται από τους μαθητές, οι οποίοι στρέφουν την προσοχή τους στα φροντιστηριακά μαθήματα από τα οποία ευελπιστούν να τους εξοπλίσουν με τεχνικές αντιμετώπισης των εξεταστικών πρακτικών του σχολείου. Μια ματιά στον πίνακα που ακολουθεί φανερώνει ότι η προσοχή που δίνουν οι μαθητές - που παρακολουθούν και φροντιστήριο – στα μαθήματα του σχολείου σε σχέση με αυτά των φροντιστηρίων μειώνεται όσο οι μαθητές πλησιάζουν στο «μεγάλο γύρο του ανταγωνισμού», στις εξετάσεις για την πρόσβαση την Τριτοβάθμια Εκπαίδευση. Έτσι, σύμφωνα με τις ίδιες τους τις δηλώσεις, οι μαθητές του Γυμνασίου δίνουν περισσότερη προσοχή στα μαθήματα του σχολεί ου (57,6%), ενώ οι μαθητές του Λυκείου περισσότερη προσοχή στα μαθήματα του φροντιστηρίου (54,8%). Προσοχή στο μάθημα του σχολείου Μαθητές Γυμνασίου Μαθητές Λυκείου Περισσότερη 57,6% 32,7% Λιγότερη 26,3% 54,8% Καθόλου 1% 2,3% Δεν απάντησε 15% 10,2% Πηγή: Διεύθυνση Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Ν. Σάμου, «Η Εκπαίδευση και η σχέση της με την κοινωνία και τα επαγγέλματα» Αυτή ακριβώς η νέα πραγματικότητα είναι ο πλοηγός της αναζήτησης από τους μαθητές και τις οικογένειες τους «φροντιστηριακών εμβολίων» ατομικής προστασίας, είτε για σχολική επιβίωση, είτε για καλή σειρά προτεραιότητας για την είσοδο στο πανεπιστήμιο.

Παρ’ όλ' αυτά, βρισκόμαστε στην «κορυφή του παγόβουνου». Γιατί στο σχολικό χώρο συντελούνται αλλαγές, αθόρυβα και ανεπαίσθητα, οι οποίες τροποποιούν το γνωστό ως τώρα σχολικό περιβάλλον. Αν πλησιάσουμε το φακό της ανάλυσής μας στην καρδιά της σχολικής αίθουσας, ακτινογραφώντας μέσα από τα διάκενα και τις χαραμάδες τους σφυγμούς της κίνησης των «ζωντανών στοιχείων» της, της ίδιας της λειτουργίας της, θα βρεθούμε μπροστά στο ασυμπλήρωτο παζλ μιας διαμορφούμενης νέας πραγματικότητας. [Το σχολείο όλο και περισσότερο, μέρα με τη μέρα, προβάλλει σαν απομίμηση φροντιστηρίου, καθώς το «παρόν» του νέου του ρόλου είναι σχεδιασμένο στα μέτρα του «ανταγωνιστή» του. Το «πνεύμα του φροντιστηρίου» δεν έχει απλώς δημιουργήσει τις δικές του αποικίες στο σχολικό χώρο, αλλά έχει επικρατήσει ολοκληρωτικά, έχει επιβάλει τη λογική του στις διαδικασίες της σχολικής τάξης. Ήδη πολλοί εκπαιδευτικοί της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης κάτω από το βάρος μεθοδευμένων διασυρμών και κατευθυνόμενων κριτικών για την «αποδοτικότητα» και την «ανταγωνιστικότητα» του δημόσιου σχολείου, θέλοντας να μη φανούν στα μάτια των μαθητών τους κατώτεροι εκείνων που διδάσκουν στα φροντιστήρια, ωθούνται να μεταφέρουν στη σχολική πράξη τεχνικές και μεθοδολογίες του φροντιστηρίου που δεν ταιριάζουν σε μια διδακτική διαδικασία, η οποία, εκτός από γνωστικούς στόχους, οφείλει να επιδιώκει και ψυχοσυναισθηματικούς και κοινωνικούς στόχους και να προωθεί την κριτική και δημιουργική ικανότητα των μαθητών.] Έτσι, ανεπαίσθητα, ο εκπαιδευτικός οδηγείται στην απώλεια του παιδαγωγικού του ρόλου, του δασκάλου εμψυχωτή, καθώς μετατρέπεται σε μικρόψυχο ελεγκτή, έναν συμβολαιογράφο επιδόσεων, εξεταστή, επιτηρητή, διορθωτή, έναν κακοπληρωμένο τεχνικό χωρίς διάθεση και χαμόγελο. Το μάθημα έχει «στεγνώσει», η διδακτική πράξη έχει «αφυδατωθεί», καθώς οι εξεταστικές πρακτικές, το άγχος, η αντιμετώπιση της ύλης που «δεν αστειεύεται», η ατελείωτη σειρά των τεστ που επιβάλλονται τόσο στη μαθησιακή διαδικασία, όσο και στην ίδια τη λειτουργία της τάξης, έχουν «μπαζώσει» και το τελευταίο χιλιοστό της επικοινωνίας. Οι τάξεις μεταβάλλονται σε αρένες άγριου ανταγωνισμού, ο «συμμαθητής» έχει χαθεί, καθώς δυνητικά ο κάθε μαθητής αποτελεί εμπόδιο για το διπλανό του στον αγώνα για ένα καλό «πλασάρισμα», λειτουργία που βρίσκεται σε πλήρη αντίφαση με τις ανάγκες και τις προδιαθέσεις της νέας γενιάς που «διψά» για διανθρώπινη επαφή, ομαδικότητα και συναδελφικότητα. Πολύ σωστά επισημαίνεται από πλήθος ειδικών, εκπαιδευτικών, κοινωνιολόγων και ψυχολόγων ότι αυτό το κλίμα ευνοεί τη δημιουργία αντικοινωνικών συναισθημάτων και τάσεων, όπως η υπεροψία, ο φθόνος, η μνησικακία, η κακεντρέχεια, η υποκρισία και η παθολογική φιλοπρωτία. Και βέβαια, σε μια τέτοια «λειτουργία», είναι πιο πιθανό όχι να αγαπήσουν, αλλά να μισήσουν ό,τι σχετίζεται με το σχολείο. (Χρ. Κάτσικα, Οι μαθητές, το δημόσιο σχολείο και η φροντιστηριακή δραστηριότητα στη χώρα μας, περ. Φιλολογική, τ.77, 2001)

ΚΕΙΜΕΝΟ 6: ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2004

Ένας ξένος συγγραφέας έχει κάνει την παρατήρηση ότι, αν ο ∆άσκαλος δεν πλουτίζει ούτε ανακαινίζει τα επιστηµονικά του εφόδια και τις επαγγελµατικές του δεξιότητες, είναι γιατί έχει να κάνει πάντοτε µε παιδιά, ανώριµους δηλαδή και µε περιορισµένη ικανότητα ανθρώπους, που εύκολα δεσπόζει στον κύκλο τους. Εποµένως, του λείπει ο «ανταγωνισµός» µε οµοίους του, που είναι πάντοτε έτοιµοι και πολλές φορές ικανοί να του αµφισβητήσουν την υπεροχή, όπως συµβαίνει στα άλλα επαγγέλµατα. ∆εν χρειάζεται να «πολεµήσει» σκληρά και προς σκληρούς αντιπάλους, σαν τους βιοπαλαιστές· µέσα στην τάξη είναι ο «ένας», «ο παντογνώστης», «ο φωτισµένος». Ποια δύναµη και ποια σοφία µπορούν ν’ αντιπαρατάξουν στο «πνεύµα» του οι µικροί µαθητές; Και για τούτο επαναπαύεται στα λιγοστά πνευµατικά του κεφάλαια. Αξιοπρόσεχτη η παρατήρηση. ∆εν αληθεύει όµως στη δική µας εποχή. Γιατί σήµερα και τα παιδι ά είναι πολύ διαφορετικά από άλλοτε και ο αέρας, το «κλίµα» του σχολείου έχει αλλάξει. Παλαιότερα ο µαθητής περίµενε να φωτιστεί αποκλειστικά και µόνο από το ∆άσκαλό του. Σήµερα οι πηγές των πληροφοριών έχουν πολλαπλασιαστεί σε βαθµό εκπληκτικό και οι κρουνοί τους (η εφηµερίδα, το περιοδικό, το ραδιόφωνο, η τηλεόραση) ρέουν µέσα στο σπίτι. Μπορεί λοιπόν ο µαθητής, ανάλογα µε τη δύναµη και την όρεξή του, να προµηθεύεται ελεύθερα και απεριόριστα «ειδήσεις» από όλες τις περιοχές της ανθρώπινης περιέργειας: ιστορικές, γεωγραφικές, βιολογικές, ανθρωπολογικές, φυσικής, χηµείας, κοσµογραφίας, ηλεκτρολογίας, κάθε λογής «τεχνικής». Έπειτα, το σηµερινό «παιδί» έχει λευτερωθεί από τους «κληρονοµικούς» ενδοιασµούς, τις πλεγµατικές αναχαιτίσεις που παλαιότερα έκαναν το µαθητή να σκύβει παθητικά το κεφάλι και να δέχεται αδιαµαρτύρητα την «αυθεντία» του ∆ασκάλου, του οποιουδήποτε ∆ασκάλου. Σηκώνεται και διατυπώνει µε θάρρος προς κάθε κατεύθυνση τις απορίες, τις αντιρρήσεις, τις δικές του γνώµες. Και επειδή σήµερα σειέται πα ντού το κοινωνικό έδαφος από τα προβλήµατα που έχουν γεννήσει οι οικονοµικές εξελίξεις και οι πολιτικές ζυµώσεις σε όλες τις χώρες του κόσµου, η «αµφισβήτηση» έχει εισβάλει στα σχολεία και έχει κάνει δύσκολο το έργο του ∆ασκάλου. Πάρε το λοιπόν απόφαση. ∆εν είσαι πια ο «τυχερός» ∆άσκαλος των αρχών του αιώνα µας, που ήξερε και πίστευε «ακριβώς» (ή περίπου ακριβώς) όσα περίµεναν να ακούσουν από αυτόν τα ολιγαρκή και ντροπαλά παιδιά του σχολείου εκείνης της εποχής. Είσαι (οφείλεις να είσαι, δεν µπορείς παρά να είσαι) ο ∆άσκαλος ενός άλλου καιρού κι ενός άλλου κόσµου, που πρέπει να πλησιάσεις µια ταραγµένη νεότητα, ορµητική και απαιτητική, και να τη βοηθήσεις να βρει το δρόµο της. Πρόσεξε πόσο συγκρούονται οι γνώµες των συναδέλφων σου, όταν χαρακτηρίζουν τη σηµερινή Νεότητα συγκρίνοντάς την µε την παλαιότερη. Σπάνια βρίσκεται κανείς να την εγκωµιάσει. Οι πιο πολλοί την κατηγορούν ότι έχασε τη φιλοπονία, το φιλότιµο, τη ντροπή, τις αρετές που κάνουν τον νέο άνθρωπο συµπαθητικό, αγαπητό. Μη βιαστείς να συµφωνήσεις µαζί τους. Εσύ να κάνεις προσεχτικές παρατηρήσεις και να σχηµατίσεις τη δική σου γνώµη. -Πώς;- Αυτό είναι το µυστικό σου. Πάντως, όχι µε απειλές και µε λοιδορίες ούτε µε ειρωνείες και σαρκασµούς. Αλλά µε την πειθώ, που είναι τόσο πιο αποτελεσµατική, όσο επιχειρείται πιο πολύ µε το ζωντανό παράδειγµα, παρά µε τα άψυχα λόγια. Πρώτα όµως να κερδίσεις την εµπιστοσύνη του Νέου. (Ε. Π. Παπανούτσος, «Η Παιδεία το µεγάλο µας πρόβληµα» Αθήνα 1976, ∆ιασκευή)

Α. Να γράψετε στο τετράδιό σας την περίληψη του κειµένου που σας δόθηκε (80-100 λέξεις).

ΚΕΙΜΕΝΟ 7: ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ 2000 Μια σημαντική πρόκληση στο ξεκίνημα του 21ου αιώνα είναι με ποιον τρόπο θα διαφυλαχθούν τα ιδανικά της ειρήνης, της ελευθερίας και της κοινωνικής δικαιοσύνης. Η απάντηση είναι: κατάλληλη αγωγή και παιδεία. Το ίδιο ισχύει για τα ηθικά διλήμματα που θέτει η ασύλληπτη επιστημονική πρόοδος (κλωνοποίηση, παραγωγή αν - θρώπινων εμβρύων, μεταλλαγμένα προϊόντα, οικολογικές καταστροφές κ.ά.). Το κράτος πρόσφερε ως τώρα εκπαίδευση και λιγότερο παιδεία. Η ευρύτερη καλλιέργεια είναι προσωπική κατάκτηση που απαιτεί θυσίες. Η δια βίου εκπαίδευση και κατάρτιση μετατοπίζει το κέντρο βάρους από το κράτος στο άτομο, το οποίο οφείλει να έρθει σε επαφή με πολλούς τομείς γνώσης σε διάφορες μορφές της. Η με τάβαση από την τοπική στην παγκόσμια κοινωνία προϋποθέτει γλωσσομάθεια, ανοχή στη διαφορετικότητα και στον πολυπολιτισμό, πνεύμα συνεργασίας και συναδέλφωσης στο «παγκόσμιο χωριό», στο οποίο έχει μεταβληθεί ο πλανήτης μας. Και εδώ στην Ελλάδα έχουν γίνει ορατές οι πολλαπλές όψεις της παγκοσμιοποίησης στην κοινωνιολογική και οικονομική εκδοχή της. Τα

όρια των εθνικών κρατών, στην παραδοσιακή μορφή τους, εξαλείφονται, καθώς διακινούνται εκατομμύρια άνθρωποι, αγαθά και ιδέες με απίστευτη ταχύτητα. Η εμμονή όμως στα οικονομικά συμφέροντα και στους κανόνες της ελεύθερης αγοράς, η επιβολή του καταναλωτικού προτύπου της αφθονίας, το διευρυνόμενο χάσμα ανάμεσα στα φτωχά και στα πλούσια κράτη, η κρίση της δημοκρατικής συμμετοχής και του κράτους πρό νοιας, η κοινωνική περιθωριοποίηση και ο αποκλεισμός και τόσα άλλα προβλήματα που αντιμετωπίζει ο κόσμος δημιουργούν κλίμα ανησυχίας για το μέλλον. Η αισιοδοξία για την πορεία του κόσμου κατά την τρίτη χιλιετία μπορεί να προκύψει από τον επαναπροσδιορισμό του ρόλου και της αποστολής της εκπαίδευσης. Το παλιό μοντέλο που ισχύει ακόμη στην Ελλάδα και το οποίο στηρίζεται σε ποσοτικά κριτήρια (συσσώρευση γνώσεων στο παραδοσιακό γνωσιοκεντρικό σχολείο) πρέπει να αντικατασταθεί από ποιοτικά κριτήρια. Η απλή παροχή γνώσεων δεν ωφελε ί πια. Οι μαθητές και οι φοιτητές, όπως και κάθε άνθρωπος, πρέπει να μάθουν να αξιοποιούν τις ευκαιρίες για μάθηση, που τους δίνονται σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Στην έκθεση της Διεθνούς Επιτροπής της UNESCO για την εκπαίδευση στον 21ο αιώνα τονίζεται ότι η δια βίου εκπαίδευση πρέπει να στηρίζεται στους παρακάτω τέσσερις πυλώνες, που αποτελούν διαφορετικά είδη μάθησης: 1. Μαθαίνω πώς να αποκτώ τη γνώση, συνδυάζοντας ικανοποιητικά μια ευρύτατη γενική παιδεία με τη δυ νατότητα εμβάθυνσης σε ορισμένα θέματα. 2. Μαθαίνω να ενεργώ με τέτοιον τρόπο, ώστε να αποκτώ όχι μόνο επαγγελματική κατάρτιση αλλά και γενικότερα τη δυνατότητα να αντιμετωπίζω διάφορες καταστάσεις και να εργάζομαι αρμονικά σε ομάδες. 3. Μαθαίνω να συμβιώνω, κατανοώντας τους άλλους και έχοντας επίγνωση των κοινωνικών αλληλεξαρτήσεων - συμβάλλοντας στην πραγματοποίηση κοινών δράσεων και στη διευθέτηση των συγκρούσεων -, με σεβασμό στις αξίες του πλουραλισμού, της αμοιβαίας κατανόησης και της ειρήνης. 4. Μαθαίνω να ζω με τέτοιον τρόπο, ώστε να αναπτύσσω την προσωπικότητά μου και να μπορώ να ενεργώ με μεγαλύτερη αυτονομία και περισσότερη κρίση και προσωπική υπευθυνότητα. Για τον λόγο αυτόν η εκπαίδευση δεν πρέπει να παραμελεί την ανάπτυξη των ατομικών δυνατοτήτων, τη μνήμη, τη λογική κρίση, την αίσθηση του ωραίου, τις φυσικές ικανότητες του ατόμου και τη δεξιότητα της επικοινωνίας, με παράλληλη ευαισθησία στη χρήση της μητρικής γλώσσας. (Κείμενο από τον ημερήσιο τύπο). Α. Το παραπάνω άρθρο δημοσιεύθηκε πρόσφατα σε εφημερίδα. Να παρουσιάσετε στην τάξη σας το περιεχόμενο του άρθρου αυτού με μια περίληψη 100-120 λέξεων. (Μονάδες 25)

ΚΕΙΜΕΝΟ 8: ΣΧΟΛΕΙΟ ΚΛΕΙΣΤΟ ΣΤΗ ΖΩΗ

Μια νέα ιεροποίησή του είναι πνευματικά και πολιτικά αναγκαία του Στ. Ζουμπουλάκη, εφ. ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ, 21 Μαΐου 2000.

«Σχολείο ανοιχτό στη ζωή»: στη φράση αυτή συμπυκνώνεται ένας από τους ισχυρότερους κοινούς τόπους του λόγου περί εκπαιδεύσεως σήμερα, ο κατ' εξοχήν κοινός τόπος, θα έλεγα, αυτός που συναιρεί μέσα του όλους τους άλλους. Να ανοίξουμε το σχολείο στη ζωή, να δημιουργήσουμε επιτέλους σχολεία στα οποία θα πνέει ο άνεμος της ζωής. Η πιο κατεδαφιστική κριτική για ένα σχολείο (και με την περιεκτική αυτή λέξη εννοώ όλα όσα το συνθέτουν, δασκάλους, μαθητές, βιβλία, κτίρια,...) είναι σήμερα να το θεωρήσεις αγέλαστο, βλοσυρό, αδιείσδυτο από τη ζωή. Αυτά λένε και ξαναλένε, με νεανική ευδιαθεσία, σε όλη την Ευρώπη, εξακολουθητικά από τη δεκαετία του 70 και ε- ντεύθεν παιδαγωγοί, ψυχολόγοι, προοδευτικοί δάσκαλοι και γονείς, όταν το φέρνει ο λόγος για την εκπαίδευση. Τι εννοούν ωστόσο όλοι αυτοί, όταν μιλούν για ζωή; Δεν ξέρω τι εννοούν (γι' αυτό άλλωστε υπάρχουν τα συνθήματα, για να μας απαλλάσσουν από τον κόπο της σκέψης), σίγουρα όμως υπονοούν ότι ζωή σημαίνει χαμόγελο, ευτυχία, σοφία, καλοσύνη - κάτι τελοσπάντων απεριόριστα θετικό. Είναι φανερό πως όσοι υιοθετούν την ιδέα αυτή είναι άνθρωποι καλοπροαίρετοι και καλοκάγαθοι, γι' αυτό και δεν αναρωτιούνται μήπως στη ζωή ανήκουν επίσης ο ανταγωνισμός και η βία, ο φανατισμός και η μισαλλοδοξία, ο δόλος και η απάτη, η χυδαιότητα και η βλακεία, γιατί δεν φαντάζομαι πως θα ήθελαν να είναι το σχολείο ανοιχτό και σε αυτά. Ας σταθούμε προς στιγμήν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση και ας συλλογιστούμε πιο συγκεκριμένα τι συνθέτει την καθημερινή ζωή ενός εφήβου: το ποδόσφαιρο και το μπάσκετ, οι μοτοσικλέτες, η τηλεόραση, οι ενδυματολογικές και λοιπές μόδες, ό,τι σχετίζεται με την ανακάλυψη της σεξουαλικότητας, και λοιπά και λοιπά. Ασφαλώς δεν είναι τα μόνα, αλλά είναι οπωσδήποτε και αυτά. Πρέπει λοιπόν το σχολείο να είναι ανοιχτό σε όλα τούτα; Είναι προφανές πως το σύνθημα αυτό, καρπός του πνεύματος του '68, δεν αντέχει σε καμιά κριτική δοκιμασία, η ιδέα όμως την οποία συνθηματοποιεί κυριάρχησε και εξακολουθεί να κυριαρχεί -παρά την κριτική που άρχισε να της ασκείται εδώ και λίγα χρόνια- στην παιδαγωγική σκηνή της Ευρώπης, τις δυο τρεις τελευταίες δεκαετίες και αποτυπώθηκε σε όλες τις όψεις του σχολείου: στην αρχιτεκτονική του, στα σχολικά βιβλία, στον τρόπο διδασκαλίας, στη σχέση δασκάλου και μαθητή. Πριν όμως προχωρήσουμε για να δούμε τι τελικά διακυβεύεται με αυτήν την ιδέα περί σχολείου, είναι αναγκαίο να κάνουμε την πανάρχαια κίνηση του πνεύματος και να γυρίσουμε στην αρχή, να ξαναπιάσουμε δηλαδή τα πράγματα από την αφετηρία τους. «Πάλιν δ' ὥσπερ ἐξ ὑπαρχῆς ἐπανίωμεν» (Αριστοτέλης, Περί ψυχής, 412α 4) και ας θέσουμε το περί παιδείας ερώτημα. Παιδεία, λοιπόν, σημαίνει κατ' αρχήν και κυρίως ξερίζωμα (Εμμ. Λεβινάς*). Η παιδεία, όπως τουλάχιστον την εννόησε η ευρωπαϊκή πνευματική παράδοση, ξεριζώνει τον άνθρωπο από τη φυσική και κοινωνική συνθήκη του και τον συστήνει ως πνευματικό και ηθικό ον, ως ον δηλαδή ικανό αφενός να θέτει ερωτήματα για τον εαυτό του, την κοινωνία και τον κόσμο και αφετέρου να θέτει και να υπερασπίζεται αξίες και να αναλαμβάνει την ευθύνη του έναντι των άλλων ανθρώπων. Ένα παιδί, αίφνης, σε κάποιο χωριό της Αφρικής, που δουλεύει με τον πατέρα και τα αδέλφια του στα χωράφια, στα κοπάδια ή στο ψάρεμα, γνωρίζει χιλιάδες πράγματα για τα δέντρα και τα φυτά, τα ζώα, ήμερα και άγρια, τη θάλασσα «καί πάντα τά ἐν αὐτῇ», γνωρίζει ακόμη παραμύθια, τραγούδια και χορούς, ξέρει να τηρεί ήθη και έθιμα, δεν έχει παρά ταύτα παιδεία, γιατί όλη αυτή η μάθηση το ενσωματώνει, το ριζώνει σε έναν κόσμο σημασιών και συμπεριφορών δεδομένο, τον οποίο βιώνει ως φυσικό και αυτονόητο, από τον οποίο δεν παίρνει καμιά απόσταση, δεν τον συζητάει ούτε τον θέτει ποτέ εν αμφιβόλω. Ο καθένας βέβαια γνωρίζει, ύστερα από τόσους όγκους κοινωνιολογικής πληροφόρησης, την κοινωνικοποιητική λειτουργία του σχολείου και τους πολλαπλούς δεσμούς του, ιδιαίτερα σήμερα, με την κοινωνία και την οικονομία, ωστόσο χωρίς αυτό το ξερίζωμα το σχολείο δεν γίνεται ποτέ θεσμός παιδείας, αλλά μένει απλώς ένας μηχανισμός κοινωνικής ένταξης και επαγγελματικής αποκατάστασης. Το ξερίζωμα αυτό που προκαλεί η παιδεία, ξερίζωμα κατ' αρχάς από την τυραννική θαλπωρή της οικογένειας, είναι η ιδρυτική συνθήκη της και ο αναγκαίος όρος για να μην θεωρεί κανείς το υπάρχον ως δεδομένο και αυτονόητο, αλλά να μπορεί να το κρίνει και να το αλλάζει. Ανοίγω το σχολείο στη ζωή σημαίνει ανοίγω το δρόμο για να γίνει το σχολείο προέκταση της οικογένειας, με το δάσκαλο στο ρόλο του μπαμπά ή ακόμη και τη μαμάς των μαθητών, η τάξη να γίνει προέκταση της παιδικής ή νεανικής παρέας και η αίθουσα διδασκαλίας προέκταση του παιδικού ή εφηβικού δωματίου. Αξίζει τον κόπο να δει κανείς πώς είναι στολισμένες οι αίθουσες ενός γυμνασίου: αφίσες με μπασκετμπολίστες, ποδοσφαιριστές, ηθοποιούς, τραγουδιστές, αυτοκίνητα, μηχανές με ό,τι τελοσπάντων στολίζουν και τα δωμάτια τους οι μαθητές. Αυτή η ασήμαντη λεπτομέρεια είναι χαρακτηριστική για την όσμωση σχολείου και «ζωής», για την οποία μιλάμε εδώ. Σχολείο ανοιχτό στη ζωή σημαίνει τελικά σχολείο κομφορμιστικό, σχολείο δηλαδή το οποίο αναγνωρίζει ως μόνη αξία ό,τι επιβάλλεται με τη δύναμη του πραγματικού και ως μόνη πραγματικότητα το εκάστοτε παρόν.[ Όλα βέβαια κρίνονται και δοκιμάζονται στο παρόν, αλλά δεν μπορείς ποτέ να κρίνεις το παρόν από το παρόν, χρειάζεται να σταθείς σε άλλο σημείο, περασμένο ή μελλοντικό, για να μπορείς να το κρίνεις].

Το ζήτημα έχει ζωτική σημασία, πνευματική και πολιτική. Το σχολείο, επί ποινή αυτοκαταργήσεώς του ως παιδευτικού θεσμού, πρέπει να κλείσει στη «ζωή», να (ξανά) γίνει ο κλειστός χώρος, όπου δεν φτάνει ο θόρυβος του εφήμερου, όπου ο δάσκαλος και ο μαθητής σχολάζουν από τον κόσμο, για να μπορέσουν μέσα σε αυτήν την απόσταση ασφαλείας να έρθουν σε επαφή με τα μεγάλα ερωτήματα της ανθρώπινης ζωής και να συναντηθούν, σολωμικά, με τη σκιά του Ομήρου: αγάλι γάλι ασηκώθη από χάμου, κι ωσάν να 'χε το φως του ήλθε κοντά μου.( Δ.Σολωμός, Η σκιά του Ομήρου). Έτσι «αγάλι γάλι» - η βραδύτητα δεν είναι ο φυσικός ρυθμός τη παιδείας;- μέσα σε μια αλλόκοτη οικειότητα, θα σιμώσουν τον νεαρό μαθητή ο Όμηρος και ο Σολωμός και όλες οι ιερές σκιές του παρελθόντος. Έχουμε ανάγκη μια νέα ιεροποίηση του σχολείου, χρειαζόμαστε, θέλω να πω, σχολεία προφυλαγμένα από την περιβάλλουσα βία και όσο γίνεται πιο δυσπροσπέλαστα από την ευτέλεια, ώστε να καταστούν πρόσφορα να ανθήσει μέσα τους η δική τους ζωή, η ζωή δηλονότι του πνεύματος, η ζωή των βιβλίων «που είναι πιο ζωντανά και από τη ζωή την ίδια» (Λεβινάς), η ζωή της γλώσσας και της σκέψης. Αν το σχολείο ήταν για να διδάσκει ό,τι υπάρχει γύρω του, τότε θα ήταν ολότελα περιττό, γιατί η «ζωή» τα διδάσκει όλα αυτά πολύ καλύτερα. Τη ζωή άλλωστε ο άνθρωπος τη μαθαίνει, όσο τη μαθαίνει, ζώντας την, όπως ακριβώς μαθαίνει το κολύμπι κολυμπώντας. Όλα τα παραπάνω εκφράζουν μια γενική αρχή, η οποία για να σαρκωθεί στο σημερινό μαζικό σχολείο, και μάλιστα σε όλες τις όψεις του και κυρίως βέβαια στα ωρολόγια και αναλυτικά προγράμματα, χρειάζεται πολύμοχθη και εμπνευσμένη δουλειά. Πάντως, αν ανάμεσα στη ζωή του σχολείου και στη ζωή του κόσμου δεν υπάρχει κανενός είδους λύση συνεχείας, αν το σχολείο μένει ανοιχτό και απροφύλαχτο από τις περιβάλλουσες εικόνες και σημασίες, τότε, καταπώς λέει και ο Ξενοφών στις τελευταίες αράδες των Ελληνικών, όλο και περισσότερο θα επι κρατεί σε αυτό «ακρισία και ταραχή». *φιλόσοφος

1. «Σχολείο ανοιχτό στη ζωή»: πώς ερμηνεύεται η φράση αυτή από όσους σχετίζονται με το εκπαιδευτικό σύστημα; ποια η θέση του συγγραφέα; 2. Πώς αντιλαμβάνεσθε την παιδεία ως ξερίζωμα; 3. Γιατί το σχολείο πρέπει να κλείσει στη ζωή κατά το συγγραφέα; Ποια η δική σας άποψη; 4. Να γράψετε συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων. 5. Να εντοπίσετε σε ποια σημεία του κειμένου ο γράφων επικαλείται την αυθεντία.

ΚΕΙΜΕΝΟ 9: Οι άνθρωποι της «σιωπής»... αυξάνονται! ΤΗΣ ΕΛΕΝΗΣ ΝΙΚΟΛΑΪΔΟΥ*,16/09/2009 εφ. Αυγή

Μέχρι πρόσφατα θεωρούνταν ότι ο αναλφαβητισμός ήταν ένα πρόβλημα που αφορούσε αποκλειστικά σχεδόν τις χώρες του Τρίτου κόσμου, κυρίως τις περισσότερες χώρες της Ασίας, της Αφρικής και της Νότιας Αμερικής. Πράγματι, σύμφωνα με στοιχεία της UNESCO, οι 42 φτωχότερες χώρες του πλανήτη μας είχαν το 80% του πληθυσμού τους αναλφάβητο. Ωστόσο, έρευνες των τελευταίων χρόνων έδειξαν ότι και στις ανεπτυγμένες χώρες της Ευρώπης, καθώς και στις ΗΠΑ, ο αναλφαβητισμός, όχι μόνο δεν έχει εξαλειφθεί, αλλά αποτελεί ένα μόνιμο πρόβλημα που παίρνει τα χαρακτηριστικά αναπαραγόμενης μάστιγας. Στο πλαίσιο αυτό, σοκ προκάλεσαν τα αποτελέσματα μιας πεντάχρονης έρευνας, που έγινε στις ΗΠΑ, που αποκαλύπτουν ότι 40 εκατ. Αμερικανοί είναι αναλφάβητοι. Το ίδιο σοκ είχε προκαλέσει και στη Γαλλία, πριν από λίγα χρόνια, η ανακάλυψη ότι το 20% των ενηλίκων, αλλά και των νέων, παρουσίαζε μεγάλες δυσκολίες στον χειρισμό της γραπτής γλώσσας. Η ειρωνεία, πίσω από τους αριθμούς αυτούς, είναι ότι σε καμιά άλλη στιγμή στην ιστορία των χωρών αυτών δεν υπήρχαν περισσότερα άτομα με πτυχία από λύκεια και πανεπιστήμια. Και στην Ελλάδα; Βαθιά διχασμένος παραμένει ο ελληνικός πληθυσμός όσον αφορά στο εκπαιδευτικό του επίπεδο. Ενώ ήδη, σύμφωνα με την τελευταία απογραφή (2001), οι πτυχιούχοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης (ΑΕΙ - ΤΕΙ) έφτασαν στον αριθμό-ρεκόρ 1.265.168, ξεπερνώντας το 16% του πληθυσμού ηλικίας 25 ετών και άνω, η χρόνια «πληγή» του αναλφαβητισμού παραμένει βαθιά, καθώς περίπου 4 εκατομμύρια κάτοικοι ηλικίας 16 ετών και άνω, κοντολογίς ο ένας στους δυο, δεν έχουν ολοκληρώσει τη βασική-στοιχειώδη εκπαίδευση, το υποχρεωτικό 9χρονο σχολείο (Δημοτικό - Γυμνάσιο). Ωστόσο, τα τελευταία χρόνια μια «άλλη» μορφή αναλφαβητισμού (η οποία δεν καταγράφεται ούτε ποσοτικοποιείται με τυπικούς μετρήσιμους τρόπους) έρχεται να πυκνώσει τις παλιές στρατιές των οργανικά αναλφάβητων με νέο αίμα. Σε χιλιάδες μαθητές, οι οποίοι ολοκληρώνουν τις Γυμνασιακές και Λυκειακές σπουδές τους παρατηρούνται σοβαρά προβλήματα κατανόησης ενός κειμένου, αδυναμία να εκφραστούν για κάποιο ζήτημα, να συντάξουν μια ολοκληρωμένη πρόταση στο χαρτί, να συνδυάσουν τις γνώσεις που έχουν λάβει προκειμένου να εξηγήσουν ένα απλό φυσικό φαινόμενο ή ένα κοινωνικό ή ιστορικό γεγονός. Είναι βέβαιο ότι η ευθύνη για την αντιμετώπιση του αναλφαβητισμού δεν ανήκει μόνο στο σχολείο. Παρ' όλα αυτά το σχολείο αποτελεί έναν προνομιακό χώρο για την πρόληψή του. Και είναι σαφές ότι η επιμονή στο εξεταστικοκεντρικό σχολείο δεν αποτελεί παρά τη νεκρολογία της επαφής του μαθητή με την ουσία της γνώσης. Γιατί, βέβαια, αν παρατηρήσει κανείς τη σχέση του περιεχομένου των μαθημάτων (τι), της μεθόδου (πώς) και των πρακτικών ελέγχου (εξεταστικές δοκιμασίες), θα διαπιστώσει εύκολα ότι η σύνθεσή τους, την ίδια στιγμή που μεταλλάσσει τη μαθησιακή διαδικασία σε μεθοδολογική εκγύμναση, δημιουργεί ένα εκρηκτικό μεί γμα που μπορεί και να αναστείλει ακόμη και μορφές προσαρμοστικότητας στη μάθηση. H κρατούσα αντίληψη για την παιδεία προσπαθεί να πείσει ότι η μόνιμη και σταθερή απασχόληση ανήκει στο παρελθόν και καλεί σε συμφιλίωση με την απασχολησιμότητα. H αντίληψη αυτή επιβαρύνεται με την πρόσδοση ενός εργαλειακού χαρακτήρα στη γνώση, καθώς ταυτίζει τις έννοιες “μόρφωση” και “επανεκπαίδευση” με την παροχή γνώσεων και δεξιοτήτων χρηστικού χαρακτήρα, δηλαδή, άμεσα εφαρμόσιμων στην αγορά εργασίας. Με άλλα λόγια, το σημερινό σχολείο, αντί να εξοπλίζει τους μαθητές με κριτήριο για να ερμηνεύουν και να καλυτερεύουν τη ζωή, τυποποιεί, «συσκευάζει» και παραδίδει μια πληθώρα άψυχων, ξεκάρφωτων και συχνά αχρείαστων γνώσεων, σαν εμπόρευμα για κατανάλωση στις εξετάσεις, ή σε μια θέση εφήμερης “απασχόλησης”.

(*Η Ελένη Νικολαΐδου είναι εκπαιδευτικός, μέλος του συντονιστικού οργάνου διαχείρισης του Εκπαιδευτικού Δικτύου Ενημέρωσης alfavita (www.alfavita.gr) και συγγραφέας επιστημονικών βιβλίων.) 1. Ποια η νέα μορφή αναλφαβητισμού κατά τη συγγραφέα; Πού οφείλεται; 2. Σχολείο και αγορά εργασίας: τα υπέρ και τα κατά. 3. Σε τι διαφέρει η μαθησιακή διαδικασία από τη μεθοδολογική εκγύμναση; 4. Να γράψετε συνώνυμα των υπογραμμισμένων λέξεων.

ΚΕΙΜΕΝΟ 10: Αποχαιρέτα τα, τα βιβλία που χάνεις...

100 με 150 μαθητές στο Δημοτικό Σχολείο Johnson στο Φόρνεϊ του Τέξας θα πάρουν για σχολική τους χρήση έναν υπολογιστή IBM-ΤHINKPAD που διαβάζει για μας, αντί για μας, αξίας 1.350 δολαρίων, με ψηφιακές «κόπιες» σχολικών βιβλίων που έχουν εγκριθεί από το κράτος, μαζ ί με 2.000 λογοτεχνικά έργα. Εάν το πείραμα πετύχει, το πρόγραμμα θα επεκταθεί και στις άλλες τάξεις. Χθες, γράφαμε για την τελευταία κορδέλα της γραφομηχανής, αφού το εργοστάσιο που την έφτιαχνε έκλεισε, λόγω έλλειψης ζήτησης, προφανώς. Τώρα έρχεται και η σειρά των σχολικών βιβλίων, της σχολικής τσάντας, των τετραδίων, της μουντζούρας από παιδικές σημειώσεις και σχέδια στις σελίδες. Πλήκτρα, οθόνη, ανοίξατε, πληκτρολογήσατε, τελειώσατε... Τα βιβλία λογοτεχνίας, τα μυθιστορήματα, οι εικονογραφήσεις, οι συλλ εκτικές δερματόδετες εκδόσεις, η συντροφιά του ανοιχτού βιβλίου, όλα αυτά, σε λίγο, θα αποτελούν μουσειακό είδος. Τα Ελληνόπουλα, πρωτάκια του γυμνασίου αισθάνονται προνομιούχα και χαρούμενα με το νέο τους βοήθημα, χαρισμένο μάλιστα από το Δημόσιο! Γι’ αυτά είναι ακόμη ένα καινούργιο παιχνίδι. Σε λίγο θα καταλάβουν ότι χρειάζεται δουλειά και σκύψιμο πάνω στα πλήκτρα ώσπου να γίνει κτήμα τους η γνώση μέσω τεχνολογίας. Η πρόοδος αυτά έχει. Και τα γραφεία αλλάζουν όψη. Ένα έπιπλο άδειο από χαρτιά και ντοσιέ, έ νας υπολογιστής, ο άνθρωπος που τον χειρίζεται –μια «βερσιόν» (όπως λέμε stage) μοναξιάς, πολύ διαδεδομένης.

Tης Eλένης Mπίστικα (από τον τύπο)

ΚΕΙΜΕΝΟ 11: ΤΟ ΨΗΦΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ (από την ιστοσελίδα του Υπουργείου Παιδείας)

Το Ψηφιακό Σχολείο θα υλοποιηθεί με μια σειρά δράσεων που οργανώνονται σε πέντε βασικούς άξονες: 1. Ενίσχυση των υποδομών δικτύου και του ηλεκτρονικού εξοπλισμού των σχολείων με στόχο την δημιουργία της ψηφιακής τάξης. Η ψηφιακή τάξη θα έχει γρήγορη σύνδεση με το διαδίκτυο, θα είναι εξοπλισμένη με διαδραστικά συστήματα διδασκαλίας (π.χ. διαδραστικοί πίνακες), ενώ ο εκπαιδευτικός και οι μαθητές θα αλληλεπιδρο ύν με δυναμικό τρόπο με τη χρήση όλων των σύγχρονων εργαλείων των ΤΠΕ. 2. Πλούσιο, διαδραστικό και αντιστοιχημένο με τα προγράμματα σπουδών ψηφιακό εκπαιδευτικό περιεχόμενο ( ebooks) για όλες τις τάξεις και τα μαθήματα. Ως προς αυτό δημιουργήθηκε μια δημόσια ψηφιακή πλατφόρμα ανοικτού λογισμικού με δυνατότητες ενεργού εμπλοκής των χρηστών με εργαλεία Web 2.0. Στην πλατφόρμα αυτή ενσωματώνονται όλα τα βιβλία σε ψηφιακή μορφή, εμπλουτισμένα με πρόσθετο διαδραστικό υλικό (animations, videos, υπερσυνδέσμους, κλπ), ψηφιακή υποστηρικτική διδασκαλία για τα βασικά μαθήματα των Πανελλαδικών Εξετάσεων, σχέδια μαθημάτων για κάθε ενότητα όπου εντάσσονται οι νέες τεχνολογίες στη διδασκαλία, πρόσθετο ψηφιακό υλικό όπως φωτογραφίες, βίντεο, ψηφιακά εκπαιδευτικά παιχνίδια αντιστοιχισμένο ανά ενότητα μαθημάτων από ψηφιακά αρχεία (ΕΡΤ, ΓΑΚ, Βιβλιοθήκες, Μουσεία, κ.λπ.), καθώς και δυνατότητες τοπικής εκπαιδευτικής διαχείρισης της κάθε τάξης (ανταλλαγή εργασιών μεταξύ μαθητών - εκπαιδευτικών, ανακοινώσεις, διαγωνίσματα, βαθμολογίες, απουσίες, κ.λπ.). Με βάση αυτή την πλατφόρμα δίνεται πρόσβαση από το σπίτι, στο μεν μαθητή για περαιτέρω εμπέδωση της ύλης και εξάσκηση με τον ιδιαίτερο δικό του ρυθμό, στο δε γονιό για να ενημερώνεται για όλη την πρόοδο και τη σχολική πορεία του παιδιού του. Παράλληλα ο εκπαιδευτικός θα αποκτήσει ένα δυναμικό εργαλείο που αναβαθμίζει σημαντικά την καθημερινή του διδασκαλία. [… ]. 4. Ολοκληρωμένο σύστημα ηλεκτρονικής διοίκησης της εκπαίδευσης και διαχείρισης εκπαιδευτικών δεδομένων. Τα διαφορετικά συστήματα καταγραφής δεδομένων θα αντικατασταθούν με ένα ενιαίο διαλειτουργικό σύστημα, στο οποίο θα μπορεί να έχει πρόσβαση ο καθένας, ανάλογα με το επίπεδο της λειτουργίας του (π.χ. ο γονιός του παιδιού του, ο εκπαιδευτικός της τάξης του, ο σχολικός σύμβουλος των σχολείων που εποπτεύει, κ.ο.κ). Παράλληλα, αναπτύσσεται ιστοσελίδα σε κάθε σχολείο και αποκεντρωμένη Υπηρεσία του Υπουργείου, προκειμένου να αναρτώνται οι αποφάσεις και τα πεπραγμένα τους, στην κατεύθυνση της διαφάνειας και της κοινωνικής λογοδοσίας . Τέλος, όλα τα σχολεία της χώρας αποκτούν την ηλεκτρονική τους καρτέλα στην οποία θα αναγράφονται πλήρως όλα τα στοιχεία τους (μαθητές, προσωπικό, εξοπλισμός, κλπ). 5. Οριζόντιες υποστηρικτικές δράσεις. Αναπτύσσεται σύστημα υποστήριξης των σχολείων ( helpdesk) σε κεντρικό και περιφερειακό επίπεδο. Προωθείται η αριστεία και η καινοτομία στη χρήση των ΤΠΕ από την εκπαιδευτική κοινότητα (βραβεία, διαγωνισμοί, κλπ). Διεξάγονται μικρές έρευνες ανίχνευσης των τεχνικών και παιδαγωγικών προϋποθέσεων για την καλή ένταξη των ΤΠΕ στο σχολείο, καθώς και αξιολόγησης πειραματικών και καινοτομικών δράσεων. Πιστοποιούνται οι γνώσεις στις ΤΠΕ όλων των μαθητών στη Γ' Γυμνασίου. Αναλαμβάνεται δράση με στόχο την ενημέρωση γονέων, μαθητών, και εκπαιδευτικών για την ασφαλή χρήση του διαδικτύου (safer internet). Η εκπαιδευτική τηλεόραση μετατρέπεται σε multimedia πλατφόρμα συνδεδεμένη με τα σημαντικότερα sites κοινωνικής δικτύωσης που προσφέρει στην εκπαιδευτική κοινότητα το περιβάλλον για να σχεδιάσουν και να πραγματοποιήσουν τα δικά τους projects.

 ΠΑΡΑΓΩΓΗ ΛΟΓΟΥ: «Το σχολείο που φεύγει, το σχολείο που έρχεται». Θα γράψετε ένα άρθρο μ΄ αυτόν τον τίτλο, όπου θα αξιολογείτε τη μέχρι τώρα σχολική σας εμπειρία(παραδοσιακό σχολείο) και θα διατυπώνετε σκέψεις, προβληματισμούς και προτάσεις για τη νέα μορφή του σχολείου της ψηφιακής εποχής. (400 λέξεις).

ΚΕΙΜΕΝΟ 12: ΠΑΙΔΕΙΑ ΚΑΙ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ

Δημοκρατία χωρίς πνευματική καλλιέργεια δε νοείται ούτε ως έννοια ούτε ως πραγματικότητα. Για να συλλάβει κανείς την έννοια της δημοκρατίας στην ουσία της, προϋποτίθεται ότι έχει υψηλό βαθμό πνευματικής καλλιέργειας. Εξάλλου, για να πραγματοποιήσει κανείς τη δημοκρατία ως άτομο και ως σχέση με τον εαυτό του και ως σχέση με τους άλλους, απαιτείται επίσης υψηλός βαθμός πνευματικής καλλιέργειας. Γενικώς, για να γεννηθεί η δημοκρατία προϋποθέτει την ύπαρξη υψηλής πνευματικής καλλιέργειας. Τούτο ακριβώς έγινε κατά την αρχαιότητα στις ελληνικές πόλεις, όπου, αφού άνθισε η πνευματική καλλιέργεια, γεννήθηκε η δημοκρατία. Η πνευματική όμως καλλιέργεια δεν είναι μόνο προϋπόθεση της δημοκρατίας, αλλά μόνιμος και σταθερός της σκοπός. Μέσα στη δημοκρατία ο άνθρωπος αξιολογείται κυρίως ως πνευματικός άνθρωπος και ως ηθική προσωπικότητα. Τα μέτρα των αξιών της δημοκρατίας είναι το πνεύμα και η αρετή. Δίχως αυτ ά δεν υπάρχει δημοκρατία. Ο κίνδυνος για τη δημοκρατία είναι πάντοτε η τυχόν μείωση μέσα της της πνευματικής καλλιέργειας. Όσο μειώνεται η πνευματική καλλιέργεια μέσα σε μια δημοκρατία, τόσο απειλείται η δημοκρατία από τους εχθρούς της, οι οποίοι είναι η τυραννία και η δημοκοπία. Γι' αυτό το πρώτο μέλημα της δημοκρατίας δεν είναι η ευημερία, όπως διδάσκουν πολλοί, αλλά η παιδεία των πολιτών. Η παιδεία είναι το σταθερό θεμέλιο της δημοκρατίας. Με την παιδεία η δημοκρατία θέλει να αναδείξει το ανθρώπινο κάλλος. Μόνο μέσα στη δημοκρατία είναι δυνατό να έρθουν σε φως όλα τα στοιχεία που συνθέτουν τον άνθρωπο, το πνεύμα του, η αρετή του και το ίδιο το σώμα του. Όταν η δημοκρατία περνά κρίση ή όταν η πνευματική καλλιέργεια κινδυνεύει, τότε η κατάσταση της κοινωνίας παρουσιάζεται συγκεχυμένη. Οι άνθρωποι αρχίζουν να χάνουν τα σταθερά κριτήρια των αξιών, οι έννοιες δεν έχουν το βάρος που είχαν πριν. Γενικώς, τα νοήματα που προσδιόριζαν τη ζωή των ανθρώπων μετακινούνται «τήδε κακείσε», και τούτο έχει ως αποτέλεσμα τη σύγχυση. Ένα από τα γνωρίσματα της σύγχρονης κοινωνίας, η οποία έχει τον τύπο και το περίβλημα της δημοκρατίας, είναι ακριβώς η σύγχυση. Τούτο είναι το γνώρισμα των σύγχρονων δυτικών κοινωνιών, οι οποίες βεβαίως έχουν τον τύπο και το περίγραμμα της δημοκρατίας. Η σύγχυση αυτή είναι σχεδόν καθολική, δηλαδή απλώνεται σ’ όλους σχεδόν τους τομείς της ζωής. Τέχνη, πολιτεία, δηλαδή σύστημα νόμων, θρησκεία, δηλαδή εσωτερική συμπεριφορά του ανθρώπου προς το άρρητο, όλα αυτά διαταράσσονται, όταν η πνευματική καλλιέργεια μέσα σε μια δημοκρατία παραμελείται ή και διαστρέφεται από διάφορα συνεργεία κοσμοθεωριών, που έρχονται δήθεν να σώσουν τον άνθρωπο, ο οποίος, αν βεβαίως κινδυνεύει να χαθεί, κινδυνεύει μόνο από αυτές. Εφόσον η πνευματική καλλιέργεια υποχωρεί, εμφανίζονται με πολύ μεγαλύτερη ευκολία στη σύγχρονη κοινωνία οι μηχανισμοί της προπαγάνδας, οι οποίοι με το συστηματικό τους γδούπο κουφαίνουν τους ανθρώπους και μωραίνουν τη νόησή τους. Είναι πράγματι άθλιο και τραγικό το θέαμα του ανθρώπου ο οποίος αποζεί πνευματικώς από τα συνθήματα της προπαγάνδας. Ο άνθρωπος αυτός είναι ένας πνευματικός επαίτης, ένας ολωσδιόλου δυστυχισμένος άνθρωπος και η τελική του μοίρα είναι το άγχος. Το πρώτο χρέος μιας δημοκρατικής πολιτείας είναι η παιδεία. Τούτο σημαίνει: η συστηματική καλλιέργεια όλων των ψυχικών, ηθικών και πνευματικών δυνάμεων, οι οποίες συνιστούν την προσωπικότητα του ανθρώπου. Το χρέος τούτο είναι μόνιμο και μακροχρόνιο. Η παιδεία όμως δεν είναι μόνον ό,τι γίνεται μέσα στα σχολεία της πολιτείας, αλλά είναι ό,τι γίνεται μέσα στην Εκκλησία, στα δικαστήρια, μέσα στη Βουλή και μέσα σε όλα τα είδη της κοινωνικής συναναστροφής και συμβίωσης των ανθρώπων. [Όταν η Βουλή, η οποία έχει ταχθεί ακριβώς να βουλεύεται, εκτρέπεται από το σκοπό αυτό και μεταβάλλεται σε στίβο κομματικής διαμάχης, τότε το παράδειγμά της δε διδάσκει, αλλά θλίβει το λαό]. Η μέριμνα της δημοκρατικής πολιτείας για την πνευματική καλλιέργεια του λαού έχει πρωταρχικό καταστατικό χαρακτήρα. Αντίθετα προς την αρχή «άρτον και θεάματα», η αρχή η οποία τόσα ελεεινά παραδείγματα έχει να παρουσιάσει στην Ιστορία, μια δημοκρατική πολιτεία πρέπει να εργαστεί, να εργάζεται συνεχώς, ώστε να γίνει συνείδηση στο λαό η πνευματική ανάπτυξη, η οποία τον υψώνει πάνω από την πεζότητα της ζωής και τον καθιστά ικανό να κατανοήσει τι είναι ή τι πρέπει να είναι ο άνθρωπος, για να δικαιώνει τη ζωή του. Το χρέος μιας δημοκρατικής πολιτείας είναι με πνευματικά και ηθικά μέσα να μεγαλώσει όσο γίνεται το συναίσθημα της αυτοσυνειδησίας του λαού, αυτό το οποίο είναι συνάμα συναίσθημα αυτοπειθαρχίας και αυταναγκασμού προς δημιουργία έργων που εξασφαλίζουν την ιστορική και πνευματική διάρκεια, δηλαδή την ιστορική αθανασία του λαού. Δεν υπάρχει ψηλότερη ευγένεια ενός λαού από την ιστορική του αθανασία, η οποία εξασφαλίζεται με τον αγώνα του πνεύματος και της αρετής Ι. Ν. Θεοδωρακόπουλος(καθηγητής φιλοσοφίας)