διαβάστε προσεκτικά: αφορούν ασκήσεις του α μέρους αλλά και λεξιλογίου...προσοχή ιδιαίτερη στα έντονα και υπογραμμισμένα...
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ
Τα Όρια της Γλώσσας
Χαρακτηριστικά της γλώσσας:
1. Η απεραντοσύνη: Εκφράζει πέρα από το άτομο, ολόκληρο τον κόσμο.
2. Η πολυμορφία: Ανταποκρίνεται και υπηρετεί τις ποικίλες ανάγκες της
κοινωνικής ζωής (ερώτηση, κατάφαση, βεβαιότητα, επιθυμία, ευαισθησία, συγκίνηση κλπ).
3. Η παντοδυναμία: Η σωστή χρήση της, σε συνδυασμό με την πνευματική
καλλιέργεια και την κοινωνική καταξίωση, αποτελεί μέγιστη δύναμη.
Οι Ποικιλίες της Γλώσσας
Γλωσσικές ποικιλίες:
1. Γεωγραφικές (Οριζόντια κατάταξη),
2. Κοινωνικές (Κάθετη κατάταξη).
3. Ποικιλίες κειμένων.
4. Ειδικές γλώσσες.
1. Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες
Ιδίωμα :Η τοπική διάλεκτος, ο ιδιαίτερος τύπος διαλέκτου που ομιλείται σε συγκεκριμένο τόπο.
Διάλεκτος: Ιδίωμα με μεγάλη γεωγραφική έκταση που διαφέρει σημαντικά από την κοινή γλώσσα. Το ιδίωμα που έμεινε γλωσσικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε στη συνείδηση των ομογλώσσων.
Ιδιωματισμός : α)Τύπος διαλεκτικός άγνωστος στην κοινή, β)Κάθε χαρακτηριστικό στοιχείο ιδιώματος ή διαλέκτου, γ)Κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό) που αναφέρεται σε γλωσσικό ιδίωμα ή διάλεκτο της ελληνικής.
Π.χ. με δίνει (συντακτικός ιδιωματισμός των βορείων ιδιωμάτων) αντί τον κοινού μου δίνει. Κένωσε το πιάτο = άδειασε, σερβίρισε (λεξιλογικός ιδιωματισμός).
Ιδιωτισμός :α)Έκφραση που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας και έχει πάρει ξεχωριστή σημασία., β)Έκφραση, της οποίας η σημασία δεν προκύπτει από το συνδυασμό των σημασιών των λέξεων που την αποτελούν.
Π.χ. σιγά τα λάχανα,// μου πήρες τ” αυτί, //μου έκανες την καρδιά περιβόλι, //το “βαλε στα πόδια,// τα τσουγκρίσαμε,// πήρε επάνω του, //τρώει ξύλο.
Κατάταξη των ιδιωμάτων
Βόρεια : θρακιώτικα, μακεδονίτικα, ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα.
Νότια : πελοποννησιακά, κρητικά.
Ανατολικά : κυπριακά, χιώτικα, ποντιακά, καππαδοκικά.
Δυτικά : κατωιταλικά, εφτανησιώτικα, κρητοκυκλαδικά
Διάλεκτοι : ποντιακά, καππαδοκικά, τσακώνικα, κατωιταλικά.
• Παρατήρηση: Η δημιουργία των γεωγραφικών γλωσσικών ποικιλιών οφείλεται κυρίως στην περιορισμένη επικοινωνία ανθρώπων από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Αυτό έχει σχεδόν εκλείψει σήμερα, λόγω των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας (αυτοκίνητα, πλοία, αεροπλάνα, ραδιόφωνο, τηλεόραση κλπ.).
2. Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες
Αν και το σύνολο της κοινωνικής ομάδας εκφράζεται σε γενικές γραμμές με την κοινή (καθομιλούμενη) γλώσσα, εντούτοις παρατηρούνται και γλωσσικές ποικιλίες που χρησιμοποιούν κοινωνικά υποσύνολα, ανάλογα με : ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση.
Γλώσσα και ηλικία
- Τα παιδιά: Προτιμούν τον αφηγηματικό και δραματικό λόγο. Οι έφηβοι με το λόγο τους θέλουν να καταδείξουν την επαναστατικότητα και τη διαφορετικότητα τους.
- Οι μεγαλύτεροι: Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους προτιμούν λόγο επιστημονικό, πολιτικό, φιλοσοφικό ή λόγο που ξεκουράζει από την καθημερινή βιοπάλη.
Γλώσσα και μόρφωση
Ανάλογη με την εκπαίδευση, την επιστημονική κατάρτιση και τη γενικότερη μόρφωση του καθενός είναι και η γλώσσα του . Η σαφήνεια, το βάθος της σκέψης και η άνεση στη διατύπωση χαρακτηρίζουν τα καλλιεργημένα άτομα.
Γλώσσα και κοινωνική ομάδα
Η κοινωνική θέση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία, την επαγγελματική και οικονομική κατάσταση του ατόμου και κατ” επέκταση τη δυνατότητα για μόρφωση, που αποτελούν παράγοντες της γλωσσικής διαμόρφωσης. Η κοινωνική κινητικότητα συνεπάγεται και ανάλογη γλωσσική προσαρμογή.
Γλώσσα και φύλο:
- Οι άνδρες χρησιμοποιούν λόγο περισσότερο λογικό, ανάλογο του κοινωνικού ρόλου που συνεχίζουν να έχουν και στις μέρες μας. Η κοινωνική, όμως, ελευθερία τους επιτρέπει και μεγαλύτερες γλωσσικές αποκλίσεις.
- Οι γυναίκες διακρίνονται από λόγο περισσότερο συναισθηματικό και ευαίσθητο, που εκφράζει τον εσωτερικό τους κόσμο. Επίσης, χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό, εκφράσεις με κοινωνικό κύρος, λόγω της πίεσης που δέχονται να είναι κοινωνικά «σωστότερες».
- Κοινωνικό επίπεδο και υφολογικό επίπεδο.
Γλώσσα και περίσταση: Η γλώσσα ποικίλλει σε σχέση με τον πομπό, το δέκτη, το σκοπό, το θέμα, τον τόπο, το χρόνο, τον τρόπο, τις εκάστοτε ανάγκες και περιστάσεις.
Οι οπτικές της γλώσσας
Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει.
• Εκφράζει το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται, αξιολογούν και βιώνουν τον κόσμο.
Γιατί οι άνθρωποι:
α. Χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις για τα ίδια πράγματα.
β. Παρουσιάζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη.
Η Δημιουργικότητά της
Οι λειτουργίες της γλώσσας: αναφορική και ποιητική λειτουργία
• Αναφορική (λογική, πληροφοριακή) :Είναι η λογική χρήση της γλώσσας· εκφράζει τον πραγματικό κόσμο και την αντίληψη που έχουμε γι” αυτόν.
Π.χ. Ο Περικλής εδραίωσε την αθηναϊκή δημοκρατία.
• Ποιητική (συγκινησιακή) :Η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται όχι στην πληροφόρηση ,αλλά στο ίδιο το μήνυμα και ενδιαφέρεται για τη μορφή, την αισθητική του μηνύματος. Απευθύνεται στο συναίσθημα.
Χαρακτηριστικά της: η συνυποδήλωση /μεταφορά, οι ήχοι, οι επαναλήψεις, οι συνηχήσεις, το μέτρο, ο ρυθμός κλπ.
Π.χ. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει/ και μεσ” στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι.
• Στην επικοινωνιακή πράξη απαιτούνται:
1. ο πομπός: αυτός που στέλνει την πληροφορία, ο ομιλητής.
2. ο δεκτής: αυτός που λαμβάνει το μήνυμα.
3. το μήνυμα: η πληροφορία, η είδηση.
Παραγωγή Κειμένων
• Τύποι κείμενων:
-Ανακοινώσεις ευαισθητοποίησης, πληροφοριακού, υπηρεσιακού, ουδέτερου χαρακτήρα σε εφημερίδα.
-Διαφημιστικό φυλλάδιο ή αφίσα, πρόγραμμα, αίτηση, επιστολή, πρόσκληση, πρακτικό, έκθεση πεπραγμένων ή αναφορά.
• Η γλώσσα, το ύφος και η μορφή ενός κειμένου:
Είναι ανάλογη του σκοπού του:
- Σε κείμενα πληροφοριακά, υπηρεσιακά, ουδέτερα έχουμε αναφορική λειτουργία της γλώσσας και ύφος λιτό, αυστηρό, σαφές, ακριβές.
- Σε κείμενα με στόχο τη συγκίνηση, την ευαισθητοποίηση και τον επηρεασμό μπορεί να έχουμε συγχρόνως αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας και ύφος γλαφυρό, κλπ.
Ειδικές
• Είναι οι γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από διάφορες επιστήμες ή και επαγγελματικές ομάδες στα πλαίσια της εθνικής γλώσσας.
• Χαρακτηρίζονται από μια εξειδικευμένη ορολογία είτε από τη φόρτιση καθημερινών λέξεων με ιδιαίτερο κατά περίπτωση σημασιολογικό φορτίο, που εξυπηρετεί συγκεκριμένες επαγγελματικές ανάγκες π.χ. νομικών, μαθηματικών, φυσικών, γεωργών κλπ.
• Στόχος είναι, πέρα από την εξυπηρέτηση των επαγγελματικών σκοπών, η χρησιμοποίηση τους στην καθημερινή επικοινωνία, η διεύρυνση της σκέψης και η συνείδηση του αποτελεσματικού λόγου.
• Ειδικά λεξιλόγια:
-Επιστημονικών κειμένων: Οι επιστήμες χρησιμοποιούν ειδικές γλώσσες, αποδίδοντας σε ορισμένες λέξεις μια ορισμένη /ειδική σημασία. Ιδιαίτερα οι λέξεις που παρουσιάζουν πολυσημία, μπορούν να έχουν διαφορετικό περιεχόμενο σε κάθε επιστήμη.
- Σχολικών κειμένων: Υπάρχουν λέξεις που ανήκουν αποκλειστικά στις ειδικές γλώσσες, ενώ άλλες ανήκουν και στην καθημερινή ομιλία ή αλλού.
Π.χ. η λέξη πυρήνας χρησιμοποιείται στην ειδική γλώσσα της Φυσικής αλλά και σε άλλες χρήσεις, όπως Ιστορία, Κοινωνιολογία κλπ.
Οργάνωση του Λόγου
α. Η οργάνωση του λόγου και οι ειδικές γλώσσες
Η οργάνωση του λόγου στις ειδικές γλώσσες γίνεται με βάση το χαρακτήρα του κειμένου:
- το θέμα
- το περιεχόμενο
- το στόχο
Η γλώσσα είναι ανάλογη με το είδος του κειμένου και λειτουργεί:
•ο αξιολογικός χαρακτήρας (απρόσωπη, αχρωμάτιστη συναισθηματικά, αντικειμενική, με λογική στερεότητα και αποδεικτικότητα ) ή
•ο περιγραφικός ή αφηγηματικός χαρακτήρας της (το κείμενο δε διερευνά αλλά αποκαλύπτει, δε χρησιμοποιεί συλλογισμούς).
ΓΛΩΣΣΑ ΚΑΙ ΓΛΩΣΣΙΚΕΣ ΠΟΙΚΙΛΙΕΣ
Τα Όρια της Γλώσσας
Χαρακτηριστικά της γλώσσας:
1. Η απεραντοσύνη: Εκφράζει πέρα από το άτομο, ολόκληρο τον κόσμο.
2. Η πολυμορφία: Ανταποκρίνεται και υπηρετεί τις ποικίλες ανάγκες της
κοινωνικής ζωής (ερώτηση, κατάφαση, βεβαιότητα, επιθυμία, ευαισθησία, συγκίνηση κλπ).
3. Η παντοδυναμία: Η σωστή χρήση της, σε συνδυασμό με την πνευματική
καλλιέργεια και την κοινωνική καταξίωση, αποτελεί μέγιστη δύναμη.
Οι Ποικιλίες της Γλώσσας
Γλωσσικές ποικιλίες:
1. Γεωγραφικές (Οριζόντια κατάταξη),
2. Κοινωνικές (Κάθετη κατάταξη).
3. Ποικιλίες κειμένων.
4. Ειδικές γλώσσες.
1. Γεωγραφικές γλωσσικές ποικιλίες
Ιδίωμα :Η τοπική διάλεκτος, ο ιδιαίτερος τύπος διαλέκτου που ομιλείται σε συγκεκριμένο τόπο.
Διάλεκτος: Ιδίωμα με μεγάλη γεωγραφική έκταση που διαφέρει σημαντικά από την κοινή γλώσσα. Το ιδίωμα που έμεινε γλωσσικά ακαλλιέργητο και ξέπεσε στη συνείδηση των ομογλώσσων.
Ιδιωματισμός : α)Τύπος διαλεκτικός άγνωστος στην κοινή, β)Κάθε χαρακτηριστικό στοιχείο ιδιώματος ή διαλέκτου, γ)Κάθε γλωσσικό στοιχείο (φωνητικό, γραμματικό, συντακτικό, λεξιλογικό) που αναφέρεται σε γλωσσικό ιδίωμα ή διάλεκτο της ελληνικής.
Π.χ. με δίνει (συντακτικός ιδιωματισμός των βορείων ιδιωμάτων) αντί τον κοινού μου δίνει. Κένωσε το πιάτο = άδειασε, σερβίρισε (λεξιλογικός ιδιωματισμός).
Ιδιωτισμός :α)Έκφραση που λέγεται μόνο στη γλώσσα μας και έχει πάρει ξεχωριστή σημασία., β)Έκφραση, της οποίας η σημασία δεν προκύπτει από το συνδυασμό των σημασιών των λέξεων που την αποτελούν.
Π.χ. σιγά τα λάχανα,// μου πήρες τ” αυτί, //μου έκανες την καρδιά περιβόλι, //το “βαλε στα πόδια,// τα τσουγκρίσαμε,// πήρε επάνω του, //τρώει ξύλο.
Κατάταξη των ιδιωμάτων
Βόρεια : θρακιώτικα, μακεδονίτικα, ηπειρώτικα, θεσσαλικά, στερεοελλαδίτικα.
Νότια : πελοποννησιακά, κρητικά.
Ανατολικά : κυπριακά, χιώτικα, ποντιακά, καππαδοκικά.
Δυτικά : κατωιταλικά, εφτανησιώτικα, κρητοκυκλαδικά
Διάλεκτοι : ποντιακά, καππαδοκικά, τσακώνικα, κατωιταλικά.
• Παρατήρηση: Η δημιουργία των γεωγραφικών γλωσσικών ποικιλιών οφείλεται κυρίως στην περιορισμένη επικοινωνία ανθρώπων από διαφορετικές γεωγραφικές περιοχές. Αυτό έχει σχεδόν εκλείψει σήμερα, λόγω των μέσων μεταφοράς και επικοινωνίας (αυτοκίνητα, πλοία, αεροπλάνα, ραδιόφωνο, τηλεόραση κλπ.).
2. Κοινωνικές γλωσσικές ποικιλίες
Αν και το σύνολο της κοινωνικής ομάδας εκφράζεται σε γενικές γραμμές με την κοινή (καθομιλούμενη) γλώσσα, εντούτοις παρατηρούνται και γλωσσικές ποικιλίες που χρησιμοποιούν κοινωνικά υποσύνολα, ανάλογα με : ηλικία, μόρφωση, κοινωνική τάξη, φύλο, ιδεολογία, επάγγελμα, καταγωγή, περίσταση.
Γλώσσα και ηλικία
- Τα παιδιά: Προτιμούν τον αφηγηματικό και δραματικό λόγο. Οι έφηβοι με το λόγο τους θέλουν να καταδείξουν την επαναστατικότητα και τη διαφορετικότητα τους.
- Οι μεγαλύτεροι: Ανάλογα με τα ενδιαφέροντα τους προτιμούν λόγο επιστημονικό, πολιτικό, φιλοσοφικό ή λόγο που ξεκουράζει από την καθημερινή βιοπάλη.
Γλώσσα και μόρφωση
Ανάλογη με την εκπαίδευση, την επιστημονική κατάρτιση και τη γενικότερη μόρφωση του καθενός είναι και η γλώσσα του . Η σαφήνεια, το βάθος της σκέψης και η άνεση στη διατύπωση χαρακτηρίζουν τα καλλιεργημένα άτομα.
Γλώσσα και κοινωνική ομάδα
Η κοινωνική θέση επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό την ιδεολογία, την επαγγελματική και οικονομική κατάσταση του ατόμου και κατ” επέκταση τη δυνατότητα για μόρφωση, που αποτελούν παράγοντες της γλωσσικής διαμόρφωσης. Η κοινωνική κινητικότητα συνεπάγεται και ανάλογη γλωσσική προσαρμογή.
Γλώσσα και φύλο:
- Οι άνδρες χρησιμοποιούν λόγο περισσότερο λογικό, ανάλογο του κοινωνικού ρόλου που συνεχίζουν να έχουν και στις μέρες μας. Η κοινωνική, όμως, ελευθερία τους επιτρέπει και μεγαλύτερες γλωσσικές αποκλίσεις.
- Οι γυναίκες διακρίνονται από λόγο περισσότερο συναισθηματικό και ευαίσθητο, που εκφράζει τον εσωτερικό τους κόσμο. Επίσης, χρησιμοποιούν σε μεγαλύτερο βαθμό, εκφράσεις με κοινωνικό κύρος, λόγω της πίεσης που δέχονται να είναι κοινωνικά «σωστότερες».
- Κοινωνικό επίπεδο και υφολογικό επίπεδο.
Γλώσσα και περίσταση: Η γλώσσα ποικίλλει σε σχέση με τον πομπό, το δέκτη, το σκοπό, το θέμα, τον τόπο, το χρόνο, τον τρόπο, τις εκάστοτε ανάγκες και περιστάσεις.
Οι οπτικές της γλώσσας
Η γλώσσα καλύπτει και αποκαλύπτει.
• Εκφράζει το διαφορετικό τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι αντιλαμβάνονται, αξιολογούν και βιώνουν τον κόσμο.
Γιατί οι άνθρωποι:
α. Χρησιμοποιούν διαφορετικές λέξεις για τα ίδια πράγματα.
β. Παρουσιάζουν με διαφορετικές αποχρώσεις της ίδιας έννοιας την ίδια λέξη.
Η Δημιουργικότητά της
Οι λειτουργίες της γλώσσας: αναφορική και ποιητική λειτουργία
• Αναφορική (λογική, πληροφοριακή) :Είναι η λογική χρήση της γλώσσας· εκφράζει τον πραγματικό κόσμο και την αντίληψη που έχουμε γι” αυτόν.
Π.χ. Ο Περικλής εδραίωσε την αθηναϊκή δημοκρατία.
• Ποιητική (συγκινησιακή) :Η πράξη επικοινωνίας αναφέρεται όχι στην πληροφόρηση ,αλλά στο ίδιο το μήνυμα και ενδιαφέρεται για τη μορφή, την αισθητική του μηνύματος. Απευθύνεται στο συναίσθημα.
Χαρακτηριστικά της: η συνυποδήλωση /μεταφορά, οι ήχοι, οι επαναλήψεις, οι συνηχήσεις, το μέτρο, ο ρυθμός κλπ.
Π.χ. Λευκό βουνάκι πρόβατα κινούμενο βελάζει/ και μεσ” στη θάλασσα βαθιά ξαναπετιέται πάλι.
• Στην επικοινωνιακή πράξη απαιτούνται:
1. ο πομπός: αυτός που στέλνει την πληροφορία, ο ομιλητής.
2. ο δεκτής: αυτός που λαμβάνει το μήνυμα.
3. το μήνυμα: η πληροφορία, η είδηση.
Παραγωγή Κειμένων
• Τύποι κείμενων:
-Ανακοινώσεις ευαισθητοποίησης, πληροφοριακού, υπηρεσιακού, ουδέτερου χαρακτήρα σε εφημερίδα.
-Διαφημιστικό φυλλάδιο ή αφίσα, πρόγραμμα, αίτηση, επιστολή, πρόσκληση, πρακτικό, έκθεση πεπραγμένων ή αναφορά.
• Η γλώσσα, το ύφος και η μορφή ενός κειμένου:
Είναι ανάλογη του σκοπού του:
- Σε κείμενα πληροφοριακά, υπηρεσιακά, ουδέτερα έχουμε αναφορική λειτουργία της γλώσσας και ύφος λιτό, αυστηρό, σαφές, ακριβές.
- Σε κείμενα με στόχο τη συγκίνηση, την ευαισθητοποίηση και τον επηρεασμό μπορεί να έχουμε συγχρόνως αναφορική και ποιητική λειτουργία της γλώσσας και ύφος γλαφυρό, κλπ.
Ειδικές
• Είναι οι γλωσσικές ποικιλίες που δημιουργούνται από διάφορες επιστήμες ή και επαγγελματικές ομάδες στα πλαίσια της εθνικής γλώσσας.
• Χαρακτηρίζονται από μια εξειδικευμένη ορολογία είτε από τη φόρτιση καθημερινών λέξεων με ιδιαίτερο κατά περίπτωση σημασιολογικό φορτίο, που εξυπηρετεί συγκεκριμένες επαγγελματικές ανάγκες π.χ. νομικών, μαθηματικών, φυσικών, γεωργών κλπ.
• Στόχος είναι, πέρα από την εξυπηρέτηση των επαγγελματικών σκοπών, η χρησιμοποίηση τους στην καθημερινή επικοινωνία, η διεύρυνση της σκέψης και η συνείδηση του αποτελεσματικού λόγου.
• Ειδικά λεξιλόγια:
-Επιστημονικών κειμένων: Οι επιστήμες χρησιμοποιούν ειδικές γλώσσες, αποδίδοντας σε ορισμένες λέξεις μια ορισμένη /ειδική σημασία. Ιδιαίτερα οι λέξεις που παρουσιάζουν πολυσημία, μπορούν να έχουν διαφορετικό περιεχόμενο σε κάθε επιστήμη.
- Σχολικών κειμένων: Υπάρχουν λέξεις που ανήκουν αποκλειστικά στις ειδικές γλώσσες, ενώ άλλες ανήκουν και στην καθημερινή ομιλία ή αλλού.
Π.χ. η λέξη πυρήνας χρησιμοποιείται στην ειδική γλώσσα της Φυσικής αλλά και σε άλλες χρήσεις, όπως Ιστορία, Κοινωνιολογία κλπ.
Οργάνωση του Λόγου
α. Η οργάνωση του λόγου και οι ειδικές γλώσσες
Η οργάνωση του λόγου στις ειδικές γλώσσες γίνεται με βάση το χαρακτήρα του κειμένου:
- το θέμα
- το περιεχόμενο
- το στόχο
Η γλώσσα είναι ανάλογη με το είδος του κειμένου και λειτουργεί:
•ο αξιολογικός χαρακτήρας (απρόσωπη, αχρωμάτιστη συναισθηματικά, αντικειμενική, με λογική στερεότητα και αποδεικτικότητα ) ή
•ο περιγραφικός ή αφηγηματικός χαρακτήρας της (το κείμενο δε διερευνά αλλά αποκαλύπτει, δε χρησιμοποιεί συλλογισμούς).
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου